Υπερβολική δόση μαγνησίου: Σημάδια και παρενέργειες

Το μαγνήσιο είναι ένα από τα πιο σημαντικά μέταλλα στο ανθρώπινο σώμα, συμμετέχει σε πάνω από 300 ενζυμικές διεργασίες – από τη μυϊκή λειτουργία και τη νευρική αγωγιμότητα έως τον ενεργειακό μεταβολισμό. Παρόλο που η έλλειψη μαγνησίου είναι συχνή, ιδιαίτερα σε περιόδους στρες, έντονης άσκησης ή ανθυγιεινής διατροφής, δεν πρέπει να υποτιμάται και η πιθανότητα υπερβολικής πρόσληψης. Ο λόγος για την ολοένα και συχνότερη υπερδοσολογία κρύβεται στην αυξημένη προσπάθεια των ανθρώπων να λαμβάνουν επαρκείς ποσότητες του μετάλλου, λόγω της έντονης διαφήμισης σχετικά με τα οφέλη και τη σημασία του. Αν και σπάνια, η υπερδοσολογία με μαγνήσιο μπορεί να είναι ακόμη και επικίνδυνη, ειδικά σε ορισμένες παθολογικές καταστάσεις.

Ναι – η υπερδοσολογία με μαγνήσιο είναι δυνατή, ιδιαίτερα όταν λαμβάνεται σε μορφή συμπληρωμάτων διατροφής ή φαρμάκων και όχι μέσω τροφής. Σε υγιή άτομα με καλά λειτουργούντες νεφρούς, το πλεονάζον μαγνήσιο αποβάλλεται συνήθως μέσω των ούρων. Με την ταυτόχρονη πρόσληψη μεγαλύτερων ποσοτήτων, το πεπτικό σύστημα επίσης αντιδρά και το αποβάλλει επιταχύνοντας τη λειτουργία του εντέρου. Ωστόσο, σε λήψη υψηλών δόσεων (ιδίως πάνω από 350 mg στοιχειακού μαγνησίου ημερησίως από συμπληρώματα) ή σε μειωμένη νεφρική λειτουργία, ο κίνδυνος συσσώρευσης στον οργανισμό και οι συνακόλουθες παρενέργειες αυξάνονται σημαντικά.

Το μαγνήσιο γίνεται τοξικό σε υπερβολικές ποσότητες στο αίμα (υπερμαγνησιαιμία), καθώς επηρεάζει άμεσα την ηλεκτρική δραστηριότητα των κυττάρων, ιδιαίτερα στον καρδιακό και νευρικό ιστό. Η περίσσεια καταστέλλει το κεντρικό νευρικό σύστημα, μειώνει τον μυϊκό τόνο, επιβραδύνει την καρδιακή αγωγιμότητα και αποδυναμώνει τα αντανακλαστικά. Σε σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να οδηγήσει σε καρδιακή αρρυθμία, αναπνευστική καταστολή και ακόμη και σε διακοπή της καρδιακής λειτουργίας. Αυτό είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο σε άτομα με νεφρική ανεπάρκεια, όπου η αποβολή του μαγνησίου είναι δυσχερής.

Οι φυσιολογικές τιμές του μαγνησίου στον ορό είναι μεταξύ 0,75 και 0,95 mmol/L (1,8 – 2,3 mg/dL). Συμπτώματα τοξικότητας μπορεί να εμφανιστούν σε επίπεδα πάνω από 1,5 mmol/L (3,6 mg/dL), ενώ σοβαρές και απειλητικές για τη ζωή επιδράσεις — σε συγκεντρώσεις άνω των 2,5 mmol/L (6,0 mg/dL). Θανατηφόρα περιστατικά παρατηρούνται συνήθως σε τιμές άνω των 3,5–5,0 mmol/L, ειδικά αν η δηλητηρίαση δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα.

Η υπερδοσολογία με μαγνήσιο εκδηλώνεται σταδιακά, ανάλογα με την ποσότητα στο αίμα και την ατομική ανοχή. Τα περισσότερα συμπτώματα είναι αποτέλεσμα της καταστολής της νευρικής και μυϊκής διέγερσης, καθώς το μαγνήσιο δρα ως φυσικός ανταγωνιστής του ασβεστίου και επιβραδύνει την κυτταρική δραστηριότητα.

• Ναυτία και έμετος – αυτά είναι πρώιμα συμπτώματα ήπιας υπερδοσολογίας. Το υψηλό επίπεδο μαγνησίου ερεθίζει το κέντρο του εμετού στον προμήκη μυελό.
  
• Μυϊκή αδυναμία – το μαγνήσιο αναστέλλει την απελευθέρωση ακετυλοχολίνης στις νευρομυϊκές συνάψεις, γεγονός που δυσκολεύει τη σύσπαση των μυών.
  
• Χαμηλή αρτηριακή πίεση (υπόταση) – τα αγγεία διαστέλλονται υπό την επίδραση του μαγνησίου, κάτι που μπορεί να προκαλέσει αδυναμία, ζάλη και ακόμη και λιποθυμία.
  
• Καθυστερημένα αντανακλαστικά – κλασικό νευρολογικό σημείο σε υψηλότερες τιμές μαγνησίου στον ορό.
  
• Βραδυκαρδία – αποτέλεσμα κατασταλμένης μετάδοσης των ερεθισμάτων στο καρδιακό αγώγιμο σύστημα.
  
• Δυσκολία στην αναπνοή – σε σοβαρά επίπεδα καταστέλλεται το αναπνευστικό κέντρο στον εγκέφαλο, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε αναπνευστική καταστολή.
  
• Καρδιακή αρρυθμία και διακοπή καρδιακής λειτουργίας – οι πιο σοβαρές και απειλητικές για τη ζωή εκδηλώσεις, όταν το μαγνήσιο φτάσει σε τοξικές τιμές πάνω από 2,5–3,5 mmol/L.
  

Κανονικά ο οργανισμός αποβάλλει το πλεονάζον μαγνήσιο μέσω των νεφρών, γι’ αυτό η σοβαρή τοξικότητα εμφανίζεται συνήθως μόνο σε συγκεκριμένες καταστάσεις ή λάθη στη δοσολογία.

• Νεφρική ανεπάρκεια – ο σημαντικότερος παράγοντας κινδύνου. Όταν τα νεφρά δεν φιλτράρουν αποτελεσματικά, το μαγνήσιο συσσωρεύεται γρήγορα ακόμη και με μέτρια πρόσληψη.
  
• Λήψη υψηλών δόσεων συμπληρωμάτων ή φαρμάκων μαγνησίου – ιδιαίτερα στην αυτοθεραπεία με θειικό μαγνήσιο, γάλα μαγνησίας ή καθαρτικά που περιέχουν μαγνήσιο.
  
• Συνδυασμένη λήψη με φάρμακα που κατακρατούν μαγνήσιο – όπως ορισμένα διουρητικά, ΜΣΑΦ (μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα) ή αναστολείς αντλίας πρωτονίων.
  
• Προχωρημένη ηλικία – η νεφρική λειτουργία μειώνεται με την ηλικία, αυξάνοντας τον κίνδυνο συσσώρευσης.
  
• Νόσοι του θυρεοειδούς ή των επινεφριδίων – μπορούν να επηρεάσουν την ισορροπία των ηλεκτρολυτών και την αποβολή του μαγνησίου.
  
• Ενδοφλέβια χορήγηση μαγνησίου – συνήθως σε νοσοκομειακό περιβάλλον, αλλά με λανθασμένο ρυθμό έγχυσης μπορεί να προκαλέσει οξεία τοξικότητα.
  

Ανεξάρτητα από την ύπαρξη παραγόντων κινδύνου, είναι καλό να είμαστε προσεκτικοί με τη λήψη συμπληρωμάτων διατροφής που περιέχουν υψηλές δόσεις απαραίτητων ουσιών και στοιχείων, όπως στην περίπτωση του μαγνησίου, λόγω του κινδύνου τοξικότητας και υπερδοσολογίας.

Στα παιδιά και ιδιαίτερα στα νεογνά και τα βρέφη, η τοξικότητα από μαγνήσιο εμφανίζεται ταχύτερα και μπορεί να είναι πιο επικίνδυνη λόγω της ανώριμης νεφρικής λειτουργίας και της μικρότερης σωματικής μάζας. Ακόμη και σχετικά μικρές δόσεις, που λαμβάνονται μέσω συμπληρωμάτων, φαρμάκων (π.χ. θειικό μαγνήσιο) ή υπερβολικής χρήσης διαλυμάτων μαγνησίου για τη δυσκοιλιότητα, μπορεί να οδηγήσουν σε υπερμαγνησιαιμία.

Τα συμπτώματα στα παιδιά περιλαμβάνουν:

• υποτονικότητα και αδύναμο κλάμα·
  
• καθυστερημένα ή απόντα αντανακλαστικά·
  
• μυϊκή υποτονία («σύνδρομο floppy baby»)
  
• υπνηλία, λήθαργο ή επεισόδια άπνοιας·
  
• βραδυκαρδία και δυσκολία στην αναπνοή σε πιο σοβαρές περιπτώσεις.
  

Ιδιαίτερα ευάλωτα είναι τα νεογνά, των οποίων οι μητέρες έλαβαν υψηλές δόσεις θειικού μαγνησίου κατά την εγκυμοσύνη (π.χ. σε προεκλαμψία). Σε τέτοιες περιπτώσεις παρατηρείται παροδική καταστολή του κεντρικού νευρικού συστήματος και αναπνευστική αδυναμία ήδη από τη γέννηση.

Σε περίπτωση υποψίας τοξικότητας από μαγνήσιο, η θεραπεία εξαρτάται από τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων και το επίπεδο του μαγνησίου στο αίμα.

1. Διακοπή της πηγής - Άμεση διακοπή της από του στόματος ή ενδοφλέβιας χορήγησης μαγνησίου.
   
2. Ενδοφλέβια χορήγηση γλυκονικού ή χλωριούχου ασβεστίου - Το ασβέστιο φυσιολογικά ανταγωνίζεται τις επιδράσεις του μαγνησίου στους μύες και την καρδιά, σταθεροποιώντας το καρδιακό αγώγιμο σύστημα και αποκαθιστώντας τα αντανακλαστικά. Χορηγείται βραδέως ενδοφλεβίως σε νοσοκομειακό περιβάλλον.
   
3. Ενυδάτωση και διούρηση με φάρμακα - Σε περιπτώσεις ήπιας έως μέτριας δηλητηρίασης, η ενδοφλέβια χορήγηση φυσιολογικού ορού με διουρητικά (π.χ. φουροσεμίδη) διεγείρει τη νεφρική αποβολή του μαγνησίου.
   
4. Αιμοκάθαρση - Σε σοβαρές περιπτώσεις, ειδικά όταν η νεφρική λειτουργία είναι μειωμένη, η αιμοκάθαρση είναι η πιο αποτελεσματική μέθοδος για την ταχεία μείωση των επιπέδων μαγνησίου.
   
5. Παρακολούθηση - Γίνεται συνεχής έλεγχος καρδιακού ρυθμού, αρτηριακής πίεσης, συχνότητας αναπνοής και επιπέδων μαγνησίου, ασβεστίου και καλίου στον ορό.

Στην πράξη σπάνια χρειάζεται να εφαρμοστούν όλα τα μέτρα, καθώς συνήθως η διακοπή της πηγής και η εντατική ενυδάτωση είναι πλήρως επαρκείς, ιδιαίτερα στις πιο ήπιες περιπτώσεις.

Ο ασφαλέστερος τρόπος για να αποφύγετε την υπερδοσολογία είναι να τηρείτε τις συνιστώμενες ημερήσιες δόσεις (RDA) ανάλογα με την ηλικία και την κατάστασή σας, αποφεύγοντας τον συνδυασμό πολλών πηγών μαγνησίου ταυτόχρονα (π.χ. συμπληρώματα και καθαρτικά). Επιλέγετε μορφές με υψηλότερη απορροφησιμότητα και χαμηλότερο κίνδυνο γαστρεντερικού ερεθισμού (όπως μαγνησίου γλυκινάτη ή κιτρικό μαγνήσιο) και μην αυξάνετε μόνοι σας τη δόση σε χρόνια προβλήματα. Αν έχετε νεφρική νόσο ή λαμβάνετε φάρμακα που επηρεάζουν την ισορροπία του μαγνησίου, συμβουλευτείτε γιατρό πριν από τη χρήση. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται σε παιδιά, εγκύους και ηλικιωμένους.

Πόσο μαγνήσιο είναι υπερβολικό;

Το τοξικό όριο για το μαγνήσιο από συμπληρώματα είναι περίπου 350 mg/ημέρα σε υγιείς ενήλικες, αλλά με συσσώρευση από διάφορες πηγές ή σε νεφρική ανεπάρκεια ακόμη και χαμηλότερες δόσεις μπορεί να είναι επικίνδυνες.

Πόσο γρήγορα εμφανίζονται τα συμπτώματα της υπερδοσολογίας;

Συνήθως μέσα σε λίγες ώρες μετά από υψηλή εφάπαξ δόση ή σε μερικές ημέρες με χρόνια συσσώρευση, με τα πρώτα σημάδια να είναι συχνά γαστρεντερικά προβλήματα και αδυναμία.

Μπορεί η τροφή να προκαλέσει υπερδοσολογία μαγνησίου;

Όχι. Το μαγνήσιο από τις τροφές δεν προκαλεί τοξικότητα σε φυσιολογική νεφρική λειτουργία, καθώς το πλεόνασμα αποβάλλεται εύκολα με τα ούρα.

Πηγές:

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK554593/