Όλα για τη βιταμίνη Ε: Ουσία και οφέλη

Η βιταμίνη Ε είναι γενικός όρος για μια ομάδα οκτώ διαφορετικών, αλλά δομικά συγγενών ενώσεων: τέσσερις τοκοφερόλες (άλφα, βήτα, γάμμα και δέλτα) και τέσσερις τοκοτριενόλες, καθεμία από τις οποίες έχει αντιοξειδωτικές ιδιότητες σε διαφορετικό βαθμό.

Από αυτές τις οκτώ, η άλφα-τοκοφερόλη είναι η πιο βιοδραστική μορφή στον άνθρωπο και η κύρια μορφή που κυκλοφορεί στο αίμα.

Χημικά, η βιταμίνη Ε είναι ένας λιποδιαλυτός αντιοξειδωτικός παράγοντας, που συσσωρεύεται στα λιπιδικά στρώματα των κυτταρικών μεμβρανών, όπου εξουδετερώνει τους ελεύθερους ριζικούς και αποτρέπει τη βλάβη στα λιπίδια και σε άλλα κυτταρικά συστατικά.

Καθώς δεν συντίθεται από το ανθρώπινο σώμα, πρέπει να προσλαμβάνεται μέσω τροφής ή συμπληρωμάτων διατροφής.

Χάρη στη λιπόφιλη (λιποδιαλυτή) φύση της, η βιταμίνη Ε αποθηκεύεται κυρίως στο ήπαρ, τον λιπώδη ιστό και τα επινεφρίδια, κάτι που επιτρέπει στον οργανισμό να διατηρεί αποθέματα, αλλά απαιτεί επίσης προσοχή στην πιθανότητα συσσώρευσης με υπερβολική πρόσληψη.

Η βιταμίνη Ε διαθέτει πλήθος βιοχημικών και φυσικοχημικών ιδιοτήτων που καθορίζουν τον ρόλο της στον οργανισμό.

Αντιοξειδωτική δράση

Αυτή είναι η πιο γνωστή ιδιότητα της βιταμίνης Ε. Εξουδετερώνει τους ελεύθερους ριζικούς – δραστικά είδη οξυγόνου (ROS), τα οποία βλάπτουν τα λιπίδια, τις πρωτεΐνες και το DNA.

Επιπλέον, προστατεύει τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα των κυτταρικών μεμβρανών από λιπιδική υπεροξείδωση, λειτουργώντας ως αλυσιδωτός αναστολέας αντιδράσεων ελευθέρων ριζών.

Λιποδιαλυτότητα

Ως λιποδιαλυτή βιταμίνη, η βιταμίνη Ε απορροφάται μαζί με τα λιπαρά στον πεπτικό σωλήνα και μεταφέρεται μέσω χυλομικρών και λιποπρωτεϊνών. Αυτό της επιτρέπει να συσσωρεύεται στα λιπιδικά στρώματα των κυτταρικών μεμβρανών, καθώς και στον λιπώδη ιστό, το ήπαρ και τα επινεφρίδια.

Αναγεννητικό δυναμικό

Η οξειδωμένη μορφή της βιταμίνης Ε (ριζικό τοκοφερόλης) μπορεί να επανέλθει στην ενεργή μορφή της μέσω άλλων αντιοξειδωτικών, κυρίως της βιταμίνης C και της γλουταθειόνης. Αυτό της προσδίδει ικανότητα επαναχρησιμοποίησης, ενισχύοντας την αποτελεσματικότητά της στην αντιοξειδωτική άμυνα.

Σταθερότητα και αλληλεπιδράσεις με άλλες ενώσεις

Η βιταμίνη Ε είναι ευαίσθητη στη θερμότητα, το φως και το οξυγόνο. Όταν η διατροφή περιέχει υπερβολικά πολλά πολυακόρεστα λιπαρά, οι ανάγκες σε βιταμίνη Ε αυξάνονται. Αλληλεπιδρά επίσης με τη βιταμίνη Κ, όπου σε υψηλές δόσεις μπορεί να αναστείλει την πήξη του αίματος, και με τη βιταμίνη Α, ενισχύοντας τη σταθερότητα και την απορρόφησή της.

Χάρη στις ιδιότητές της, που είδαμε στην παραπάνω ενότητα, η βιταμίνη Ε εκπληρώνει ένα ευρύ φάσμα φυσιολογικών λειτουργιών, οι οποίες επηρεάζουν σχεδόν κάθε σύστημα του ανθρώπινου σώματος.

Προστασία των κυτταρικών μεμβρανών

Ως βασικός αντιοξειδωτικός παράγοντας που συνδέεται με τα λιπίδια, η βιταμίνη Ε προστατεύει τις κυτταρικές μεμβράνες από οξειδωτικές βλάβες. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για κύτταρα με υψηλή περιεκτικότητα σε πολυακόρεστα λιπαρά – π.χ. νευρώνες, ηπατοκύτταρα και ανοσοκύτταρα.

Νευροπροστασία

Στον εγκέφαλο η βιταμίνη Ε μειώνει το οξειδωτικό στρες που συμβάλλει σε νευροεκφυλιστικές ασθένειες όπως η νόσος Αλτσχάιμερ και Πάρκινσον. Πιστεύεται ότι υποστηρίζει την ακεραιότητα των νευρικών κυττάρων και βοηθά στην επικοινωνία μεταξύ τους.

Υποστήριξη της ανοσολογικής λειτουργίας

Η βιταμίνη Ε συμμετέχει στη ρύθμιση της ανοσολογικής απόκρισης. Ενισχύει τη λειτουργία των Τ-λεμφοκυττάρων και την παραγωγή αντισωμάτων, ενώ ταυτόχρονα περιορίζει την υπερβολική φλεγμονώδη αντίδραση. Η έλλειψή της συνδέεται με εξασθενημένο ανοσοποιητικό, ιδιαίτερα σε ηλικιωμένους.

Γονιδιακή ρύθμιση

Η βιταμίνη Ε επηρεάζει την έκφραση συγκεκριμένων γονιδίων, που σχετίζονται με τη φλεγμονή, την απόπτωση και τον κυτταρικό πολλαπλασιασμό. Συμμετέχει στη ρύθμιση ενζύμων, όπως οι πρωτεϊνικές κινάσες, και μπορεί να έχει αντιφλεγμονώδη δράση σε μοριακό επίπεδο.

Συμμετοχή στη σύνθεση άλλων ουσιών

Έστω και έμμεσα, η βιταμίνη Ε βοηθά στη σύνθεση και τη σταθερότητα της βιταμίνης Α, αποτρέπει την οξείδωση της LDL χοληστερόλης και μειώνει τον κίνδυνο αθηροσκλήρωσης. Σε ορισμένες μελέτες παρατηρείται επίδραση στις προσταγλανδίνες – ορμονοειδείς ουσίες που εμπλέκονται στη φλεγμονή και στον αγγειακό τόνο.

Ρόλος στην αναπαραγωγική υγεία

Η λέξη «τοκοφερόλη» προέρχεται από τα ελληνικά και σημαίνει «να φέρεις τη γέννηση». Η βιταμίνη Ε είναι σημαντική για τη γονιμότητα, τη σπερματογένεση και την υγεία του πλακούντα. Η έλλειψή της συνδέεται με αναπαραγωγικές διαταραχές στα ζώα, ενώ στον άνθρωπο – πιο ήπιες, αλλά σημαντικές επιδράσεις.

Η ανεπάρκεια βιταμίνης Ε είναι σχετικά σπάνια σε υγιή άτομα με ποικίλη διατροφή, αλλά μπορεί να εμφανιστεί σε συγκεκριμένες καταστάσεις που διαταράσσουν την απορρόφηση λιπαρών ή σε γενετικές ασθένειες.

Λόγω της λιποδιαλυτής φύσης της, η βιταμίνη Ε απαιτεί αποτελεσματική εντερική απορρόφηση λιπών για να αξιοποιηθεί. Έτσι, σε ασθένειες όπως η κυστική ίνωση, η νόσος του Crohn, η κοιλιοκάκη ή η χρόνια χολόσταση, αυτή η διαδικασία μπορεί να διαταραχθεί.

Συμπτώματα έλλειψης βιταμίνης Ε

Η έλλειψη βιταμίνης Ε μπορεί να επηρεάσει διάφορες λειτουργίες του σώματος.

Ακολουθούν ορισμένα από τα πιο συχνά συμπτώματα που σχετίζονται με αυτήν την ανεπάρκεια:

• Νευρολογικές διαταραχές: Μυϊκή αδυναμία, αστάθεια στη βάδιση (αταξία), διαταραγμένος συντονισμός και απώλεια βαθιάς αισθητικότητας, ιδιαίτερα σε χρόνια ανεπάρκεια. Αυτό οφείλεται σε εκφύλιση των νευρικών ελύτρων (μυελίνη).

• Μυϊκή εκφύλιση: Μυοπάθεια, που εκδηλώνεται με προοδευτική μυϊκή αδυναμία.

• Διαταραχές όρασης: Βλάβη στον αμφιβληστροειδή που οδηγεί σε θολή όραση.

• Εξασθενημένο ανοσοποιητικό: Αυξημένη ευαισθησία σε λοιμώξεις, ιδιαίτερα σε παιδιά και ηλικιωμένους.

• Αιμολυτική αναιμία: Ιδιαίτερα σε νεογνά και πρόωρα βρέφη, λόγω καταστροφής των ερυθροκυττάρων.

• Καθυστερημένη ανάπτυξη: Σε παιδιά με χρόνια ανεπάρκεια μπορεί να παρατηρηθούν προβλήματα στην ανάπτυξη και στη νευρολογική εξέλιξη.

Υπάρχουν ορισμένες ομάδες υψηλού κινδύνου στις οποίες η έλλειψη βιταμίνης Ε εμφανίζεται σημαντικά συχνότερα σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό.

Τέτοιες ομάδες είναι:

• Πρόωρα νεογνά

• Ασθενείς με διαταραχές στην απορρόφηση λιπαρών

• Άτομα που ακολουθούν αυστηρά χαμηλολιπαρά διαιτολόγια

• Ασθενείς που υποβάλλονται σε παρατεταμένη παρεντερική διατροφή (συχνότερα σε μονάδες εντατικής θεραπείας και άλλες νοσοκομειακές συνθήκες).

Η συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη βιταμίνης Ε εκφράζεται σε ισοδύναμα άλφα-τοκοφερόλης (mg α-TE) – την πιο βιοδραστική μορφή στον άνθρωπο. Οι ανάγκες διαφέρουν ανάλογα με την ηλικία, το φύλο και τη φυσιολογική κατάσταση (π.χ. εγκυμοσύνη και γαλουχία).

*Πίνακας για τον συνιστώμενο ημερήσιο προσλαμβανόμενο ποσό βιταμίνης Ε

Η βιταμίνη Ε μπορεί να ληφθεί τόσο μέσω της διατροφής όσο και υπό μορφή συμπληρωμάτων διατροφής. Με ισορροπημένη διατροφή συνήθως δεν απαιτείται επιπλέον πρόσληψη μέσω συμπληρωμάτων, εκτός από συγκεκριμένες περιπτώσεις, με τις οποίες σας έχουμε ήδη ενημερώσει.

Διατροφικές πηγές

Οι καλύτερες τροφές με βιταμίνη Ε είναι τα λιπαρά φυτικά προϊόντα, οι ξηροί καρποί και οι σπόροι.

Μερικές από τις πιο πλούσιες σε βιταμίνη Ε τροφές περιλαμβάνουν:

• Σπόροι ηλίανθου

• Αμύγδαλα

• Φουντούκια

• Φυτικά έλαια – ηλιέλαιο, σαφρανέλαιο, έλαιο φύτρου σιταριού

• Αβοκάντο

• Σπανάκι και σέσκουλο

• Κόκκινες πιπεριές

• Ψάρια – σολομός, πέστροφα

Συμπληρώματα διατροφής

Η βιταμίνη Ε στα συμπληρώματα διατίθεται σε διάφορες μορφές: ως κάψουλες με φυσική ή συνθετική άλφα-τοκοφερόλη, μερικές φορές σε συνδυασμό με άλλες βιταμίνες ή αντιοξειδωτικά.

Η φυσική μορφή συνήθως αναγράφεται ως d-άλφα-τοκοφερόλη, ενώ η συνθετική ως dl-άλφα-τοκοφερόλη. Η φυσική μορφή έχει υψηλότερη βιολογική δραστικότητα.

Τα συμπληρώματα διατροφής χρησιμοποιούνται πιο συχνά σε περιπτώσεις:

• Αποδεδειγμένης έλλειψης βιταμίνης Ε

• Αυξημένων αναγκών κατά την εγκυμοσύνη, άσκηση, στρες, ρυπασμένο περιβάλλον

• Αντιοξειδωτικής θεραπείας σε ορισμένες παθήσεις

Η βιταμίνη Ε θεωρείται σχετικά ασφαλής όταν λαμβάνεται στις συνιστώμενες ημερήσιες δόσεις. Ωστόσο, η λήψη υψηλών δόσεων σε μορφή συμπληρωμάτων, ιδιαίτερα για μεγάλο χρονικό διάστημα, μπορεί να προκαλέσει ανεπιθύμητες ενέργειες και ακόμη και τοξικότητα.

Οι πιο συχνές παρενέργειες από υπερδοσολογία βιταμίνης Ε είναι:

• Ναυτία, διάρροια και γαστρική δυσφορία: Συνδέονται συνήθως με δόσεις άνω των 400–800 mg ημερησίως (600–1200 IU).

• Πονοκέφαλος και κόπωση: Πιθανά σε παρατεταμένη χρήση υψηλών δόσεων.

• Μυϊκή αδυναμία και θολή όραση: Έχουν παρατηρηθεί σε ορισμένες περιπτώσεις χρόνιας υπερβιταμίνωσης.

• Αυξημένος κίνδυνος αιμορραγίας: Η βιταμίνη Ε έχει αντιπηκτική δράση, ιδιαίτερα σε δόσεις άνω των 1000 mg ημερησίως, γεγονός που αυξάνει τον κίνδυνο εσωτερικών αιμορραγιών, ειδικά σε άτομα που λαμβάνουν αντιπηκτικά φάρμακα (π.χ. βαρφαρίνη).

Η λήψη υψηλών δόσεων βιταμίνης Ε σε άτομα με ανεπάρκεια βιταμίνης Κ, ηπατικές παθήσεις ή διαταραχές πήξης πρέπει να γίνεται με εξαιρετική προσοχή.

Ορισμένες μελέτες συνδέουν τη μακροχρόνια λήψη μεγάλων ποσοτήτων βιταμίνης Ε με αυξημένο κίνδυνο για αιμορραγικό εγκεφαλικό επεισόδιο και ακόμη αυξημένη συνολική θνησιμότητα, αν και τα δεδομένα είναι αντικρουόμενα.

Η βιταμίνη Ε είναι σημαντικός αντιοξειδωτικός παράγοντας, αλλά όπως με κάθε θρεπτική ουσία, η ισορροπία είναι το κλειδί.

Η υπερδοσολογία μέσω τροφής είναι πρακτικά αδύνατη, αλλά η απερίσκεπτη λήψη συμπληρωμάτων μπορεί να προκαλέσει σοβαρές παρενέργειες.

Γι’ αυτό να συμβουλεύεστε πάντα ειδικό πριν λάβετε υψηλές δόσεις, ιδιαίτερα αν έχετε χρόνιες παθήσεις ή λαμβάνετε φάρμακα.

Μπορεί να υπάρξει υπερδοσολογία βιταμίνης Ε μέσω τροφής;

Η υπερδοσολογία βιταμίνης Ε μέσω διατροφικών πηγών είναι εξαιρετικά απίθανη. Ο κίνδυνος προκύπτει κυρίως από τη λήψη υψηλών δόσεων συμπληρωμάτων για παρατεταμένο χρονικό διάστημα.

Πώς θα καταλάβω αν έχω έλλειψη βιταμίνης Ε;

Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν μυϊκή αδυναμία, προβλήματα συντονισμού, διαταραχές όρασης και εξασθενημένο ανοσοποιητικό. Σε περίπτωση υποψίας απαιτείται εργαστηριακή εξέταση και ιατρική εκτίμηση.

Ποιες είναι οι βασικές ιδιότητες της βιταμίνης Ε;

Η βιταμίνη Ε είναι ισχυρός λιποδιαλυτός αντιοξειδωτικός παράγοντας. Σταθεροποιεί τις κυτταρικές μεμβράνες, προστατεύει τα λιπίδια από οξείδωση, συμμετέχει στην άμυνα έναντι ελευθέρων ριζών και συμβάλλει στη διατήρηση της βιολογικής δραστικότητας άλλων λιποδιαλυτών βιταμινών.

Πηγές:

https://ods.od.nih.gov/factsheets/VitaminE-HealthProfessional/