Η βαλεριάνα - ακόμη κι αν δεν είστε εξοικειωμένοι σε βάθος με αυτό το ωφέλιμο βότανο, σίγουρα το θυμάστε από την παιδική σας ηλικία, όταν επισκεπτόσασταν τη γιαγιά σας… το μικρό μπουκαλάκι με τα έντονα αρωματικά χαπάκια, που μοιράζονταν δεξιά κι αριστερά, πότε με αφορμή και πότε χωρίς.
Ναι, αυτή είναι η βαλεριάνα… οι γιαγιάδες και οι παππούδες μας ορκίζονταν στην αποτελεσματικότητα του φυτού, είτε κατά του στρες, της ταχυκαρδίας, της υπέρτασης ή της αϋπνίας. Αναρωτιέστε αν το θαυματουργό φυτό είναι πράγματι θεραπευτικό ή απλώς ένας μύθος της παραδοσιακής ιατρικής;
Μην το σκέφτεστε… η βαλεριάνα είναι ένα αληθινό βότανο με αποδεδειγμένα ωφέλιμες δράσεις και πολλαπλά οφέλη για τον ανθρώπινο οργανισμό, τεκμηριωμένα από την επιστήμη.
Τι είναι το φυτό βαλεριάνα;
Η βαλεριάνα (Valeriana officinalis) είναι πολυετές ποώδες φυτό της οικογένειας Caprifoliaceae, γνωστό για τις καταπραϋντικές του ιδιότητες. Χαρακτηρίζεται από ψηλό, όρθιο βλαστό (έως 1,5 μ.), πτερωτά φύλλα και ταξιανθίες από απαλό ροζ έως λευκό χρώμα. Η ρίζα του έχει χαρακτηριστική οσμή και αποτελεί το βασικό θεραπευτικό του μέρος.
Διάδοση και συλλογή
Η βαλεριάνα φύεται στις εύκρατες κλιματικές ζώνες της Ευρώπης και της Ασίας, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας – κυρίως σε υγρά λιβάδια, ξέφωτα δασών και κοιλάδες ποταμών. Η συγκομιδή των ριζών γίνεται το φθινόπωρο του δεύτερου έτους, όταν η συγκέντρωση των δραστικών ουσιών είναι στο υψηλότερο επίπεδο.
Θεραπευτικά μέρη και σύσταση
Χρησιμοποιείται κυρίως η ρίζα (Radix Valerianae), η οποία περιέχει αιθέρια έλαια και πλούσια ποικιλία δραστικών ουσιών, που θα αναλύσουμε λεπτομερώς στην επόμενη ενότητα.
Δραστικές ουσίες στη βαλεριάνα
Βαλεποτριώτες (valtrate, διβαλτράτη, ισοβαλτράτη)
Πρόκειται για λιπόφιλες ενώσεις, μοναδικές για το γένος Valeriana. Έχουν άμεση κατασταλτική και αγχολυτική δράση, καθώς επηρεάζουν το GABA-εργικό σύστημα. Οι βαλεποτριώτες είναι χημικά ασταθείς, αλλά καθοριστικοί για την άμεση ηρεμιστική επίδραση.
Ισοβαλεριανικό οξύ
Από χημικής άποψης, είναι ένα λιπαρό οξύ με χαρακτηριστικό άρωμα, που συμβάλλει στη χαλάρωση του λείου μυϊκού ιστού. Θεωρείται ότι ενισχύει την επίδραση του GABA στον εγκέφαλο – νευροδιαβιβαστή που ρυθμίζει τη νευρική διέγερση.
Γάμμα-αμινοβουτυρικό οξύ (GABA)
Αν και σε χαμηλές συγκεντρώσεις, βρίσκεται στη ρίζα της βαλεριάνας. Δεν περνά απευθείας τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό, όμως η συνύπαρξή του με άλλες ενώσεις ενισχύει τη νευροδιαβίβαση ανασταλτικού τύπου.
Αιθέρια έλαια (0,5–2%)
Η σύστασή τους περιλαμβάνει τις εξής ενώσεις:
-
βορνεόλη – με αντισηπτική και ήπια κατασταλτική δράση·
-
καμφένιο – δρα σπασμολυτικά στο γαστρεντερικό σύστημα·
-
β-καρυοφυλλένιο – με αντιφλεγμονώδη και αγχολυτική δράση·
-
βαλερενάλη και βαλερενικό οξύ – συμβάλλουν στο χαρακτηριστικό άρωμα και στη χαλαρωτική επίδραση.
Λιναλοόλη και άλλα τερπένια
Πρόκειται για αρωματικές ενώσεις με ήπια κατασταλτική δράση, που ενισχύουν τη γενική αγχολυτική δραστικότητα του φυτού. Η λιναλοόλη μελετάται επίσης για πιθανές νευροπροστατευτικές ιδιότητες.
Αλκαλοειδή
Απαντώνται σε εξαιρετικά μικρές ποσότητες (ίχνη), με ελάχιστη φυσιολογική σημασία, ωστόσο συμμετέχουν στο πολύπλοκο φυτοχημικό προφίλ του φυτού.
Φλαβονοειδή (εσπεριδίνη, λουτεολίνη, απιγενίνη)
Έχουν αντιοξειδωτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες και συμβάλλουν στον νευροπροστατευτικό μηχανισμό. Η απιγενίνη παρουσιάζει ήπια συγγένεια με τους υποδοχείς βενζοδιαζεπινών.
Σε τι βοηθά η βαλεριάνα;
Η βαλεριάνα (Valeriana officinalis) είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα θεραπευτικά βότανα για την καταπράυνση του νευρικού συστήματος, χάρη στην αποδεδειγμένη αποτελεσματικότητά της και στο ολοκληρωμένο χημικό της προφίλ. Χάρη στις δραστικές ουσίες που περιέχει, επιδρά με πολλούς τρόπους στον οργανισμό, με αποτελέσματα που δεν επιδέχονται αμφισβήτηση. Ορίστε τα βασικά τεκμηριωμένα οφέλη της:
Μειώνει το άγχος και την ένταση
Η βαλεριάνα ενισχύει τη δράση του γάμμα-αμινοβουτυρικού οξέος (GABA) στον εγκέφαλο – βασικού νευροδιαβιβαστή που αναστέλλει την υπερδιέγερση. Αυτό οδηγεί σε αίσθημα ηρεμίας και ανακούφισης, είτε πρόκειται για χρόνιο είτε για περιστασιακό στρες.
Συμβάλλει στον ύπνο σε περιπτώσεις αϋπνίας
Πλήθος ερευνών δείχνουν ότι ο εκχύλισμα βαλεριάνας μειώνει τον χρόνο που χρειάζεται για να αποκοιμηθεί κανείς, βελτιώνει την ποιότητα του ύπνου και περιορίζει τα νυχτερινά ξυπνήματα – χωρίς να προκαλεί εξάρτηση ή υπνηλία την επόμενη μέρα.
Ανακουφίζει από μυϊκούς σπασμούς και νευρική ένταση στο σώμα
Χάρη στο βαλερενικό οξύ και τα τερπένια που περιέχει, η βαλεριάνα δρα σπασμολυτικά, κυρίως στον λείο μυϊκό ιστό – μπορεί να βοηθήσει σε γαστρεντερική δυσφορία, πόνους περιόδου ή ένταση στον αυχένα και την πλάτη.
Υποστηρίζει την καρδιακή υγεία σε περιπτώσεις νευρικής διέγερσης
Η βαλεριάνα μπορεί να έχει θετική επίδραση στην ταχυπαλμία και στον αυξημένο καρδιακό ρυθμό που συνδέονται με το άγχος, χάρη στη ήπια κατασταλτική και ρυθμιστική της δράση στο αυτόνομο νευρικό σύστημα.
Βελτιώνει τη συγκέντρωση σε άτομα με αυξημένο άγχος
Σε περιπτώσεις χρόνιου στρες, η βαλεριάνα συμβάλλει στην αποκατάσταση της πνευματικής συγκέντρωσης, μειώνοντας τον «εσωτερικό θόρυβο» και τις αγχώδεις σκέψεις.
Με ποια μορφή μπορεί να ληφθεί η βαλεριάνα;
Η βαλεριάνα μπορεί να ληφθεί σε διάφορες μορφές, ανάλογα με τις ανάγκες, τις προτιμήσεις και τον σκοπό χρήσης.
Κάθε μορφή έχει τις ιδιαιτερότητές της, αλλά η πιο αποτελεσματική και ταχέως απορροφήσιμη είναι το βάμμα – όχι τυχαία είναι η προτιμώμενη μορφή τόσο στην κλινική πράξη όσο και στη λαϊκή ιατρική. Ο λόγος είναι απλός: το οινόπνευμα είναι καλός διαλύτης και το προκύπτον εκχύλισμα περιέχει το υψηλότερο ποσοστό από κάθε δραστική ουσία.
Βάμμα (αλκοολικό εκχύλισμα)
Πρόκειται για την πιο συμπυκνωμένη και ταχέως δρώσα μορφή. Οι δραστικές ουσίες εκχυλίζονται σε αλκοόλη, γεγονός που εξασφαλίζει υψηλή βιοδιαθεσιμότητα – δηλαδή ο οργανισμός τις απορροφά γρήγορα και αποτελεσματικά. Η δοσολογία μπορεί να ελεγχθεί εύκολα, συνήθως 20–30 σταγόνες σε λίγο νερό.
Τα πλεονεκτήματα της λήψης βάμματος έναντι των άλλων μορφών είναι:
-
Ταχύτερη δράση σε περιπτώσεις άγχους, έντασης και κακής ποιότητας ύπνου
-
Κατάλληλο για χρόνια αλλά και οξεία χρήση
-
Εκχυλίζει και τα λιποδιαλυτά συστατικά (αιθέρια έλαια, βαλεποτριώτες), τα οποία δύσκολα απελευθερώνονται στο τσάι.
Κάψουλες και δισκία
Πρακτική μορφή για ακριβή δοσολογία. Συχνά περιέχουν τυποποιημένο ξηρό εκχύλισμα, που εξασφαλίζει σταθερή συγκέντρωση δραστικών συστατικών. Είναι κατάλληλα για όσους δεν ανέχονται τη γεύση των βαμμάτων ή επιθυμούν διακριτική λήψη μέσα στην ημέρα. Η δράση τους είναι πιο αργή και κάποιες φορές πιο ήπια σε σύγκριση με το βάμμα.
Τσάι από ρίζα βαλεριάνας
Φυσικός και παραδοσιακός τρόπος λήψης. Έχει ήπια καταπραϋντική δράση, ιδιαίτερα όταν συνδυάζεται με άλλα βότανα (κραταίγος, λυκίσκος, μελισσόχορτο).
Περιορισμοί των υπόλοιπων μεθόδων:
-
Δεν εκχυλίζουν όλα τα δραστικά συστατικά
-
Έχουν ιδιαίτερη, έντονη οσμή, που απωθεί ορισμένους ανθρώπους
-
Δεν ενδείκνυνται για γρήγορη δράση σε έντονο στρες
Ξηρή σκόνη ή αλεσμένη ρίζα
Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για παρασκευή οικιακών καψουλών, εκχυλισμάτων ή μιγμάτων για τσάι. Κατάλληλη επιλογή σε πιο φυσικές ή συνδυασμένες φυτοθεραπείες.
Αν αναζητάτε γρήγορη, ισχυρή και αποτελεσματική δράση, το βάμμα βαλεριάνας είναι η καλύτερη επιλογή. Ο συνδυασμός ταχείας απορρόφησης, πλήρους φάσματος δραστικών ουσιών και εύκολης δοσολογίας το καθιστά αναντικατάστατο σε περιπτώσεις άγχους, ευερεθιστότητας ή προβλημάτων ύπνου.
Πότε συνιστάται η συμπληρωματική λήψη βαλεριάνας;
Η συμπληρωματική λήψη βαλεριάνας είναι κατάλληλη σε περιπτώσεις:
-
Χρόνιου ή οξέος στρες – βοηθά στη μείωση της νευρικής έντασης, της ευερεθιστότητας και του άγχους.
-
Αϋπνίας και διαταραχών ύπνου – διευκολύνει την έλευση του ύπνου και συμβάλλει σε πιο ξεκούραστο ύπνο, ιδιαίτερα σε ήπιες έως μέτριες περιπτώσεις.
-
Ψυχικής κόπωσης και επιβάρυνσης – ενδείκνυται σε έντονη πνευματική ένταση, εξετάσεις, απαιτητική εργασία.
-
Περίοδος διακοπής διεγερτικών ουσιών (π.χ. καφεΐνη, νικοτίνη) – διευκολύνει την ομαλότερη προσαρμογή του νευρικού συστήματος.
-
Νευρικότητα σε γυναίκες με προεμμηνορροϊκό σύνδρομο ή εμμηνόπαυση – φυσικό μέσο για την ανακούφιση του ορμονικά προκαλούμενου άγχους.
-
Λειτουργικών καρδιακών διαταραχών με νευρική αιτία – ως υποστήριξη σε ταχυπαλμία, καρδιακό παλμό, ακόμη και ήπιες αρρυθμίες.
Συστάσεις για λήψη βαλεριάνας
Ημερήσια δόση:
-
Βάμμα: 20–30 σταγόνες, 2–3 φορές την ημέρα (σε λίγο νερό)
-
Ξηρό εκχύλισμα (κάψουλες/δισκία): 300–600 mg ημερησίως, σε 1–2 δόσεις
-
Τσάι: 1–2 φορές την ημέρα, με περίπου 2 γρ. ρίζας
Διάρκεια λήψης:
-
Συνήθως 2–4 εβδομάδες
Εφόσον υπάρχει ανάγκη, η λήψη μπορεί να συνεχιστεί, αλλά συνιστώνται διαλείμματα.
Χρόνος λήψης:
-
Για άγχος: κατά τη διάρκεια της ημέρας
-
Για αϋπνία: 30–60 λεπτά πριν τον ύπνο
-
Καλύτερα πριν από το φαγητό (ή 1 ώρα μετά), για καλύτερη απορρόφηση
Συνδυασμοί και αντενδείξεις
Μπορεί να συνδυαστεί με άλλα καταπραϋντικά βότανα όπως μελισσόχορτο, κραταίγος, λυκίσκος ή πασιφλώρα. Να αποφεύγεται ο συνδυασμός με φάρμακα που έχουν κατασταλτική δράση χωρίς ιατρική συμβουλή. Σε καμία περίπτωση να μην λαμβάνεται μαζί με αλκοόλ ή φαρμακευτικά ηρεμιστικά και αγχολυτικά.
Επιπλέον, δεν συνιστάται η λήψη της από εγκύους και παιδιά κάτω των 12 ετών χωρίς τη συμβουλή ειδικού.
Πιθανές παρενέργειες
Η βαλεριάνα γενικά είναι καλά ανεκτή, αλλά σε παρατεταμένη χρήση ή σε υψηλές δόσεις, ή σε ευαίσθητα άτομα, μπορεί να εμφανιστούν ανεπιθύμητες αντιδράσεις.
Μερικές από αυτές είναι οι εξής:
-
Υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας – κυρίως όταν λαμβάνεται το πρωί ή σε συνδυασμό με άλλα καταπραϋντικά μέσα.
-
Ζάλη ή ελαφριά σύγχυση – πιο συχνά σε υψηλότερες δόσεις ή σε ηλικιωμένα άτομα.
-
Γαστρεντερική δυσφορία – φούσκωμα, ναυτία, σπασμοί, συνήθως όταν λαμβάνεται ωμή ρίζα ή τσάι.
-
Πονοκέφαλος – σπάνια, αλλά μπορεί να εμφανιστεί σε άτομα με ατομική δυσανεξία.
-
Διαταραχές ύπνου – σε ορισμένα άτομα, ειδικά με πολύ υψηλές δόσεις, μπορεί να προκαλέσει ανήσυχο ύπνο ή έντονα όνειρα.
-
Αλλεργικές αντιδράσεις – εξανθήματα, κνησμός ή άλλα συμπτώματα υπερευαισθησίας (πολύ σπάνια).
Σε περίπτωση ζάλης, παρατεταμένης υπνηλίας ή αλλεργικών συμπτωμάτων – η λήψη πρέπει να διακοπεί. Δεν συνιστάται η οδήγηση ή η χρήση μηχανημάτων μετά τη λήψη βαλεριάνας, ιδιαίτερα στην αρχή της χρήσης ή μετά από βραδινή δόση.
Συχνές ερωτήσεις
Είναι αποτελεσματική η βαλεριάνα σύμφωνα με την επιστήμη;
Ναι, είναι από τα βότανα με τα περισσότερα επιστημονικά τεκμήρια αποτελεσματικότητας.
Για ποιο λόγο χρησιμοποιείται η βαλεριάνα;
Χρησιμοποιείται σε κρίσεις πανικού, άγχος, αϋπνία και αυξημένο στρες.
Μπορεί να συνδυαστεί με άλλα βότανα;
Ναι, συχνά συνδυάζεται με μέντα, κραταίγο, λυκίσκο ή πασιφλώρα.
Πηγές:
Αφήστε σχόλιο