Τι είναι το μεταβολικό σύνδρομο;

Το μεταβολικό σύνδρομο αποτελεί ομάδα μεταβολικών διαταραχών, που αυξάνουν τον κίνδυνο καρδιαγγειακών και εγκεφαλοαγγειακών νοσημάτων καθώς και σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2.

Η κατάσταση αυτή περιλαμβάνει συνδυασμό συμπτωμάτων και παραγόντων όπως αντίσταση στην ινσουλίνη, υπέρταση, δυσλιπιδαιμία (υψηλά τριγλυκερίδια και/ή χαμηλά επίπεδα HDL-χοληστερόλης) και κοιλιακή (σπλαχνική) παχυσαρκία.

Η διάγνωση του μεταβολικού συνδρόμου τίθεται συνήθως όταν εντοπίζονται τουλάχιστον τρεις από αυτούς τους παράγοντες κινδύνου. Η θεραπεία του μεταβολικού συνδρόμου απαιτεί ολιστική προσέγγιση, που περιλαμβάνει αλλαγές στον τρόπο ζωής(διατροφή, σωματική άσκηση) και φαρμακευτική αγωγή στις πιο σοβαρές και δύσκολα ελεγχόμενες περιπτώσεις.

Για την ανάπτυξη του μεταβολικού συνδρόμου ευθύνονται πολλοί παράγοντες κινδύνου, χωρίς να είναι απαραίτητο να συνυπάρχουν όλοι. Ακόμη και με την παρουσία ενός ή δύο, η πιθανότητα εμφάνισης του συνδρόμου είναι σημαντικά μεγαλύτερη σε σύγκριση με άτομα που δεν παρουσιάζουν κανέναν.

Γενετικοί παράγοντες

Η γενετική προδιάθεση παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του μεταβολικού συνδρόμου.

Ορισμένες γενετικές παραλλαγές μπορούν να αυξήσουν την τάση για αντίσταση στην ινσουλίνη, κοιλιακή παχυσαρκία και διαταραγμένο λιπιδαιμικό προφίλ, προδιαθέτοντας έτσι τα άτομα στο σύνδρομο.

Το οικογενειακό ιστορικό καρδιαγγειακών νοσημάτων, σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 ή μεταβολικού συνδρόμου είναι καθοριστικός παράγοντας κινδύνου.

Τρόπος ζωής

Ο τρόπος ζωής των ατόμων έχει μεγάλη σημασία για την ανάπτυξη του μεταβολικού συνδρόμου.

Σωματική δραστηριότητα

Η έλλειψη σωματικής δραστηριότητας, όπως και ο καθιστικός τρόπος ζωής, αυξάνουν σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης μεταβολικού συνδρόμου.

Η τακτική σωματική άσκηση βελτιώνει την ευαισθησία στην ινσουλίνη, ρυθμίζει την αρτηριακή πίεση και τα λιπίδια, μειώνοντας έτσι την πιθανότητα εμφάνισης του συνδρόμου.

Διατροφικό πρότυπο

Η διατροφή με υψηλή περιεκτικότητα σε επεξεργασμένα τρόφιμα, ζάχαρη, κορεσμένα λιπαρά και αλάτι αυξάνει τον κίνδυνο μεταβολικού συνδρόμου.

Διατροφή φτωχή σε φυτικές ίνες και πλούσια σε θερμίδες μπορεί να οδηγήσει σε υπέρβαρο και αντίσταση στην ινσουλίνη, που αποτελεί βασικό μηχανισμό στην ανάπτυξη του συνδρόμου.

Παχυσαρκία

Η κοιλιακή παχυσαρκία (συσσώρευση λίπους στην περιοχή της κοιλιάς) είναι ένας από τους κύριους παράγοντες κινδύνου για το μεταβολικό σύνδρομο.

Ο λιπώδης ιστός στην περιοχή αυτή συνδέεται με αυξημένη φλεγμονή και αντίσταση στην ινσουλίνη, που διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην παθογένεση του συνδρόμου.

Αντίσταση στην ινσουλίνη

Η αντίσταση στην ινσουλίνη είναι κατάσταση κατά την οποία τα κύτταρα δεν ανταποκρίνονται αποτελεσματικά στην ινσουλίνη. Πρόκειται για βασικό μηχανισμό ανάπτυξης του μεταβολικού συνδρόμου.

Αυτό οδηγεί σε αυξημένα επίπεδα ινσουλίνης στο αίμα, που μπορεί να προκαλέσουν αύξηση του σωματικού βάρους, άνοδο της αρτηριακής πίεσης και διαταραχή του λιπιδαιμικού προφίλ.

Άλλοι παράγοντες

Υπάρχουν και άλλοι δευτερεύοντες παράγοντες, που συμβάλλουν στην ανάπτυξη του μεταβολικού συνδρόμου.

Σε σχέση με την ηλικία, ο κίνδυνος ανάπτυξης μεταβολικού συνδρόμου αυξάνεται όσο μεγαλώνουμε.

Οι άνδρες έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν μεταβολικό σύνδρομο σε νεαρότερη ηλικία, ενώ στις γυναίκες ο κίνδυνος αυξάνεται μετά την εμμηνόπαυση.

Το χρόνιο στρες μπορεί να επηρεάσει τον μεταβολισμό. Αυτό οδηγεί σε αύξηση των επιπέδων κορτιζόλης και αντίσταση στην ινσουλίνη, που επίσης αυξάνουν τον κίνδυνο μεταβολικού συνδρόμου.

Το μεταβολικό σύνδρομο είναι σύνολο μεταβολικών διαταραχών, που αυξάνουν τον κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων και σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2. Αν και συχνά δεν εμφανίζει σαφή συμπτώματα, υπάρχουν ενδείξεις που καθοδηγούν το ιατρικό προσωπικό στη διάγνωση.

Συμπτώματα του μεταβολικού συνδρόμου

Τα συμπτώματα μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με τους επηρεασμένους μεταβολικούς δείκτες και να εμφανίζονται σε διαφορετικούς συνδυασμούς στον κάθε άτομο.

Τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα περιλαμβάνουν:

• Κοιλιακή παχυσαρκία – συσσώρευση σπλαχνικού λίπους στην κοιλιακή περιοχή, που σχετίζεται με αντίσταση στην ινσουλίνη. Πρόκειται για αυξημένο όγκο στην κοιλιακή χώρα, χωρίς όμως να είναι απαραίτητα εμφανής η αύξηση του υποδόριου λίπους. Αυτό οφείλεται στο μεγαλύτερο όγκο των κοιλιακών οργάνων λόγω της λιπώδους διήθησής τους.

• Χρόνια κόπωση και μειωμένη ενέργεια – αποτέλεσμα διαταραγμένου μεταβολισμού γλυκόζης και δυσλειτουργίας της ινσουλίνης. Είναι πολύ συχνό αλλά συχνά υποτιμημένο σύμπτωμα.

• Υπέρταση – συχνά ασυμπτωματική, αλλά μερικές φορές εκδηλώνεται με πονοκέφαλο, ζάλη ή καρδιακές παλινδρομήσεις. Σήμερα η υπέρταση θεωρείται σχεδόν φυσιολογική λόγω της υψηλής της συχνότητας παγκοσμίως, γι’ αυτό λίγοι τη συνδέουν άμεσα με το μεταβολικό σύνδρομο.

• Aκανθόζις νιγκρικάνας – σκούρες, παχιές περιοχές δέρματος στον λαιμό, στις μασχάλες ή στις βουβωνικές χώρες, ενδεικτικές αντίστασης στην ινσουλίνη. Είναι χαρακτηριστικό εύρημα για το μεταβολικό σύνδρομο, που δεν διαφεύγει από τον έμπειρο ειδικό.

• Αυξημένα επίπεδα σακχάρου στο αίμα – συνήθως ασυμπτωματικά, αλλά μπορεί να προκαλέσουν δίψα, συχνοουρία, αυξημένη όρεξη, καθώς και απώλεια ενέργειας και άλλες επιπλοκές της υπεργλυκαιμίας.

Κριτήρια διάγνωσης και τιμές αναφοράς

Τα διαγνωστικά κριτήρια του μεταβολικού συνδρόμου βασίζονται στις συστάσεις του Εθνικού Προγράμματος Εκπαίδευσης για τη Χοληστερόλη (NCEP ATP III) και της Διεθνούς Ομοσπονδίας για τον Διαβήτη (IDF).

Για τη διάγνωση απαιτείται η παρουσία τουλάχιστον τριών από τα πέντε κριτήρια που παρατίθενται στον παρακάτω πίνακα:

Επιπρόσθετοι δείκτες, που μερικές φορές χρησιμοποιούνται για πιο ακριβή διάγνωση, περιλαμβάνουν αντίσταση στην ινσουλίνη (δείκτης HOMA-IR), αυξημένα επίπεδα C-αντιδρώσας πρωτεΐνης (CRP) και ηπατική στεάτωση (μη αλκοολική λιπώδης νόσος του ήπατος – NAFLD).

Η ακριβής διάγνωση απαιτεί εργαστηριακές εξετάσεις για το μεταβολικό σύνδρομο και αξιολόγηση από ιατρικό ειδικό, καθώς η έγκαιρη αναγνώριση της κατάστασης είναι ουσιώδης για την πρόληψη καρδιαγγειακών και μεταβολικών επιπλοκών.

Το μεταβολικό σύνδρομο δεν είναι απλώς ένα σύνολο μεμονωμένων παραγόντων κινδύνου – η συνύπαρξή τους αυξάνει σημαντικά την πιθανότητα ανάπτυξης σοβαρών ασθενειών και αποτελεί προειδοποιητικό σήμα για την ανάγκη άμεσης λήψης μέτρων.

Η έγκαιρη πρόληψη είναι καθοριστικής σημασίας για τη μείωση των επιπλοκών και τη βελτίωση της μακροπρόθεσμης πρόγνωσης.

Καρδιαγγειακά νοσήματα

Ο συνδυασμός αυξημένης αρτηριακής πίεσης, υψηλών τριγλυκεριδίων, χαμηλής HDL και συχνά αυξημένης LDL («κακής») χοληστερόλης, σε έδαφος χρόνιας φλεγμονής, δημιουργεί ευνοϊκό περιβάλλον για ανάπτυξη αθηροσκλήρωσης και βλάβη του αγγειακού ενδοθηλίου.

Αυτοί οι παράγοντες πολλαπλασιάζουν τον κίνδυνο εμφράγματος του μυοκαρδίου, εγκεφαλικού επεισοδίου και άλλων καρδιαγγειακών συμβαμάτων, τα οποία σήμερα συγκαταλέγονται στις κυριότερες αιτίες αιφνίδιου θανάτου.

Διαβήτης τύπου 2

Η ινσουλινοαντίσταση είναι βασικός κινητήριος παράγοντας του μεταβολικού συνδρόμου. Αν δεν ληφθούν μέτρα, αυτή επιδεινώνεται και με τη σειρά της εξαντλεί το πάγκρεας, μειώνοντας σταδιακά την ικανότητά του να αντισταθμίζει τα αυξημένα επίπεδα σακχάρου στο αίμα και να συνθέτει επαρκείς ποσότητες ινσουλίνης, γεγονός που οδηγεί στηνανάπτυξη διαβήτη τύπου 2.

Μόνιμα αυξημένα επίπεδα σακχάρου στο αίμα οδηγούν σε ισχυρά αυξημένο οξειδωτικό στρες και σε αλλαγή πολλών μεταβολικών λειτουργιών στον οργανισμό, που προκαλούν βλάβες στα νεύρα και τα αγγεία και την ανάπτυξη σοβαρών εκφυλιστικών αλλοιώσεων σε όλα τα όργανα.

Ηπατικές παθήσεις

Η μη αλκοολική λιπώδης νόσος του ήπατος (NAFLD), γνωστή και ως λιπώδης διήθηση του ήπατος, είναι συχνή επιπλοκή σε άτομα με μεταβολικό σύνδρομο.

Η συσσώρευση λίπους στο ήπαρ οδηγεί σε μείωση των λειτουργιών του και μπορεί να εξελιχθεί σε στεατοηπατίτιδα, ίνωση ή ακόμη και κίρρωση.

Χρόνια φλεγμονή

Το μεταβολικό σύνδρομο σχετίζεται με αυξημένα επίπεδα προφλεγμονωδών κυτοκινών όπως η CRP και ο TNF-α.

Η παρατεταμένη φλεγμονή παίζει ρόλο όχι μόνο στις καρδιαγγειακές και μεταβολικές παθήσεις, αλλά και στην εξέλιξη νευροεκφυλιστικών διεργασιών και αυτοάνοσων διαταραχών. Συνδέεται στενά και με τα αυξημένα επίπεδα ελεύθερων ριζών και οξειδωτικού στρες.

Άλλες πιθανές επιπλοκές

Το μεταβολικό σύνδρομο μπορεί κάποια στιγμή να επηρεάσει και να βλάψει τις λειτουργίες κάθε οργάνου και συστήματος του οργανισμού.

Αυτό περιλαμβάνει:

• Τη νεφρική λειτουργία, αυξάνοντας τον κίνδυνο για χρόνια νεφρική ανεπάρκεια.

• Την ορμονική ισορροπία, συμπεριλαμβανομένου του συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών στις γυναίκες και του υπογοναδισμού στους άνδρες.

• Τις νευροεκφυλιστικές ασθένειες, αυξάνοντας την πιθανότητα γνωστικής έκπτωσης και της νόσου Αλτσχάιμερ.

Γιατί η πρόληψη είναι καθοριστική;

Η πρόληψη του μεταβολικού συνδρόμου απαιτεί ολοκληρωμένη προσέγγιση:

• Τακτική σωματική δραστηριότητα

• Ισορροπημένη διατροφή

• Διαχείριση του στρες

• Αποφυγή καπνίσματος και υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ.

Ακόμη και μικρές αλλαγές στον τρόπο ζωής μπορούν να έχουν σημαντική επίδραση στη μείωση του κινδύνου επιπλοκών.

Το μεταβολικό σύνδρομο πρέπει να αντιμετωπίζεται σε όλα τα επίπεδα και να εφαρμόζεται η ολιστική αρχή, ώστε να βελτιωθούν όσο το δυνατόν πληρέστερα οι δείκτες του οργανισμού σε κάθε πτυχή.

Είναι σημαντικό να γνωρίζετε ότι το μεταβολικό σύνδρομο και οι επιπλοκές που προκαλεί σε μεγάλο βαθμόμπορούν να επηρεαστούν από εσάς τους ίδιους και το κλειδί της υγείας σας βρίσκεται στις δικές σας προσπάθειες για την ανάκτησή της και τη διατήρησή της.

Η θεραπεία του μεταβολικού συνδρόμου στοχεύει στην διόρθωση των υποκείμενων μεταβολικών διαταραχών και των αιματολογικών δεικτών, στη μείωση του καρδιαγγειακού κινδύνου και στη βελτίωση της ευαισθησίας στην ινσουλίνη.

Η σωστή θεραπεία περιλαμβάνει κυρίως την εισαγωγή συνολικών αλλαγών στον τρόπο ζωής ως βασική θεραπευτική προσέγγιση, ενώ όπου χρειάζεται μπορεί να προστεθεί φαρμακευτική αγωγή και ιατρικές παρεμβάσεις.

Αλλαγές στον τρόπο ζωής

Οι αλλαγές στον τρόπο ζωής των ατόμων με μεταβολικό σύνδρομο μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά τα συμπτώματα της κατάστασης και να προληφθούν επικίνδυνες συνέπειες.

Οι αλλαγές στη διατροφή που συνιστώνται μπορεί να είναι:

• Τήρηση δίαιτας για μεταβολικό σύνδρομο (Μεσογειακή ή άλλη) - βασίζεται στην κατανάλωση φρέσκων τροφών πλούσιων σε απαραίτητα μικρο- και μακροθρεπτικά συστατικά, όπως ακόρεστα λιπαρά, άπαχες πλήρεις πρωτεΐνες, φυτικές ίνες, αντιοξειδωτικά και υδατάνθρακες με χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη. Συνιστάται κατανάλωση φρέσκων φρούτων και λαχανικών, φυτικών ελαίων όπως ελαιόλαδο, αβοκάντο και ξηρών καρπών, άπαχων πρωτεϊνών - λευκά κρέατα και ψάρια, αυγά και γαλακτοκομικά με χαμηλά λιπαρά, βρώμη, φαγόπυρο, όσπρια.

• Περιορισμός των ραφιναρισμένων υδατανθράκων (ζάχαρη, λευκό αλεύρι) και των τρανς λιπαρών - βρίσκονται σε μεγάλες ποσότητες σε όλες τις συσκευασμένες πρόχειρες τροφές, γλυκά και άλλα προϊόντα, γι’ αυτό η κατανάλωσή τους πρέπει να αποφεύγεται.

• Αύξηση της πρόσληψης ωμέγα-3 λιπαρών οξέων - περιλαμβάνει λιπαρά ψάρια, λιναρόσπορο, καρύδια, που μειώνουν τη φλεγμονή και βελτιώνουν το λιπιδαιμικό προφίλ.

• Έλεγχος της πρόσληψης θερμίδων σε υπερβολικό βάρος – μείωση του σωματικού βάρους κατά 5-10% βελτιώνει τους μεταβολικούς δείκτες. Συνιστάται μείωση των θερμίδων κατά 500-700 kcal και σταδιακή παρακολούθηση της απώλειας σωματικής μάζας.

Η βελτίωση των δεικτών του μεταβολικού συνδρόμου περιλαμβάνει και αύξηση της σωματικής δραστηριότητας. Ο συνδυασμός αερόβιων ασκήσεων και προπονήσεων ενδυνάμωσης βελτιώνει γρήγορα την ευαισθησία στην ινσουλίνη.

Συνιστώνται τουλάχιστον 150 λεπτά μέτριας σωματικής δραστηριότητας εβδομαδιαίως, που μπορεί να περιλαμβάνει γρήγορο περπάτημα, κολύμβηση και ποδηλασία. Οι προπονήσεις ενδυνάμωσης συνιστώνται τουλάχιστον δύο φορές την εβδομάδαγια αύξηση της μυϊκής μάζας και του μεταβολισμού.

Εξαιρετικά σημαντικοί είναι ο έλεγχος του στρες και ο ποιοτικός ύπνος. Η μείωση του χρόνιου στρες μέσω γιόγκα, διαλογισμού και ασκήσεων αναπνοής είναι ουσιώδους σημασίας.

Για τον ύπνο συνιστώνται τουλάχιστον 7 ώρες κάθε βράδυ, καθώς ο κακός ύπνος αυξάνει τον κίνδυνο ινσουλινοαντίστασης.

Φαρμακευτική θεραπεία

Αν οι αλλαγές στον τρόπο ζωής δεν επιφέρουν επαρκές αποτέλεσμα ή σε πιο σοβαρές επιπλοκές ανεπτυγμένου μεταβολικού συνδρόμου, εφαρμόζεται φαρμακευτική αγωγή. Αυτή στοχεύει στα συγκεκριμένα συστατικά του μεταβολικού συνδρόμου.

Μπορείτε να ενημερωθείτε για τα αντίστοιχα φάρμακα για το μεταβολικό σύνδρομο στον πίνακα παρακάτω:

Χειρουργική θεραπεία

Σε ασθενείς με σοβαρή παχυσαρκία (BMI > 40 kg/m² ή > 35 kg/m² με συνοδά νοσήματα) μπορεί να εξεταστεί η βαριατρική χειρουργική (γαστρική παράκαμψη, γαστρεκτομή μανικιού). Οδηγεί σε σημαντική βελτίωση των μεταβολικών δεικτών και μείωση του κινδύνου επιπλοκών.

Σε άτομα με τόσο σοβαρή παχυσαρκία, οι μεταβολικές διεργασίες είναι ιδιαίτερα διαταραγμένες και η όλη διαδικασία απώλειας βάρους και βελτίωσης της γενικής κατάστασης μπορεί να διαρκέσει πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Συχνά αυτά τα άτομα αντιμετωπίζουν πρόβλημα πειθαρχίας και τήρησης αυστηρών προγραμμάτων, οδηγώντας σε γρήγορη εγκατάλειψη της προσπάθειας αλλαγής.

Η θεραπεία του μεταβολικού συνδρόμου απαιτεί πολυδιάστατη προσέγγιση, όπου οι αλλαγές στον τρόπο ζωής είναι καθοριστικές και τα φάρμακα χρησιμοποιούνται εφόσον χρειάζεται.

Η έγκαιρη παρέμβαση μπορεί να μειώσει σημαντικά τον κίνδυνο σοβαρών επιπλοκών όπως έμφραγμα, εγκεφαλικό επεισόδιο και διαβήτης τύπου 2 και να επαναφέρει τον οργανισμό στις φυσιολογικές του λειτουργίες χωρίς μόνιμες βλάβες.

Είναι απαραίτητη η συμβουλή γιατρού εάν παρατηρήσετε ένα ή περισσότερα σημάδια που υποδηλώνουν μεταβολικό σύνδρομο. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα εάν έχετε παράγοντες κινδύνου όπως υπερβολικό βάρος, οικογενειακό ιστορικό ή καθιστικό τρόπο ζωής.

Η έγκαιρη διάγνωση και η παρέμβαση ειδικού μπορούν να μειώσουν σημαντικά τον κίνδυνο επιπλοκών και να βελτιώσουν την πρόγνωση μέσω κατάλληλων αλλαγών στον τρόπο ζωής και, σε πιο προχωρημένες περιπτώσεις, με χρήση ορισμένων φαρμάκων κατόπιν εκτίμησης.

Τι είναι το μεταβολικό σύνδρομο;

Το μεταβολικό σύνδρομο είναι ένα σύνολο παραγόντων κινδύνου που αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισης καρδιαγγειακών παθήσεων, διαβήτη τύπου 2 και άλλων σοβαρών καταστάσεων υγείας.

Ποια είναι τα βασικά συμπτώματα του μεταβολικού συνδρόμου;

Ορισμένα άτομα μπορεί να μην έχουν συμπτώματα, αλλά συνήθεις ενδείξεις είναι η αύξηση της περιφέρειας μέσης, τα αυξημένα επίπεδα αρτηριακής πίεσης ή σακχάρου αίματος, καθώς και η έλλειψη ενέργειας. Συχνά εμφανίζονται και συμπτώματα που σχετίζονται με τον διαβήτη, όπως υπερβολική δίψα και συχνουρία.

Πώς γίνεται η διάγνωση του μεταβολικού συνδρόμου;

Η διάγνωση βασίζεται στην παρουσία τουλάχιστον τριών από τα εξής κριτήρια: υψηλή αρτηριακή πίεση, αυξημένα τριγλυκερίδια, χαμηλά επίπεδα HDL, υψηλό σάκχαρο αίματος και κοιλιακή παχυσαρκία.

Πηγές:

• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK459248/

• https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29083742/