Όλα για τις ασθένειες του πεπτικού συστήματος: Είδη και συμπτώματα

Η γαστρεντερολογία είναι ιατρική ειδικότητα που επικεντρώνεται στη διάγνωση, πρόληψη και θεραπεία παθήσεων που επηρεάζουν τα όργανα του πεπτικού συστήματος.

Το πεπτικό σύστημα περιλαμβάνει τα περισσότερα όργανα σε σύγκριση με τα υπόλοιπα συστήματα του σώματος και έχει πολύπλοκη δομή. Αυτό εξηγεί την ύπαρξη πλήθους ασθενειών που μπορούν να επηρεάσουν καθένα από τα όργανά του.

Αυτές οι ασθένειες χωρίζονται σε δύο κύριες κατηγορίες:

• Λειτουργικές: Σχετίζονται με διαταραχές στη λειτουργία του οργάνου, χωρίς να έχει επηρεαστεί η δομή του.

• Δομικές: Περιλαμβάνουν βλάβες στο όργανο, οι οποίες σχεδόν πάντα οδηγούν και σε διαταραχή της λειτουργίας του.

Ανάλογα με το όργανο που προσβάλλεται, υπάρχουν διάφορες παθήσεις του γαστρεντερικού σωλήνα.

Στις επόμενες παραγράφους θα εξετάσουμε τις πιο συχνές, χωρίς να επεκταθούμε υπερβολικά σε λεπτομέρειες.

Ασθένειες του οισοφάγου

Οι ασθένειες του οισοφάγου περιλαμβάνουν διάφορες φλεγμονώδεις καταστάσεις, αλλά δεν θα αναφέρουμε όλες, παρά μόνο τις πιο συχνές.

Αυτές είναι οι εξής:

• Γαστροοισοφαγική παλινδρομική νόσος (ΓΟΠΝ): Αυτή είναι η πιο συχνή πάθηση του οισοφάγου. Εκδηλώνεται με καούρα και επιστροφή του γαστρικού περιεχομένου από το στομάχι προς τον οισοφάγο, οδηγώντας σε χρόνια φλεγμονή.

• Αχαλασία: Πρόκειται για αδυναμία του κατώτερου οισοφαγικού σφιγκτήρα να χαλαρώσει, γεγονός που δυσχεραίνει την κατάποση.

Ασθένειες του στομάχου

Οι παθήσεις του στομάχου είναι καταστάσεις που επηρεάζουν τον βλεννογόνο και τις λειτουργίες του στομάχου.

Οι πιο συχνές ασθένειες του στομάχου είναι:

• Γαστρίτιδα: Φλεγμονή του γαστρικού βλεννογόνου, που προκαλείται από το βακτήριο Helicobacter pylori, στρες ή ορισμένα φάρμακα. Μπορεί να είναι οξεία ή χρόνια.

• Έλκος του στομάχου: Χαρακτηρίζεται από τον σχηματισμό επώδυνων ελκωτικών βλαβών στον βλεννογόνο του στομάχου και, αν δεν ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα, σε ολόκληρο το τοίχωμα. Συχνά επιδεινώνεται με άδειο στομάχι και μπορεί να προκαλέσει σοβαρές επιπλοκές, όπως αιμορραγία, διάτρηση ή ανάπτυξη καρκίνου.

Ασθένειες των εντέρων

Οι ασθένειες των εντέρων περιλαμβάνουν φλεγμονώδεις, λοιμώδεις και λειτουργικές διαταραχές που συχνά συνδέονται με προβλήματα στη πέψη και στην απορρόφηση των θρεπτικών ουσιών.

Οι πιο συχνές παθήσεις των εντέρων είναι:

• Δωδεκαδακτυλικό έλκος: Συχνή πάθηση του δωδεκαδακτύλου, που χαρακτηρίζεται από τον σχηματισμό ελκωτικής βλάβης στον βλεννογόνο του οργάνου.

• Σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (IBS): Λειτουργική διαταραχή που προκαλεί πόνο, φούσκωμα και αλλαγή στη συχνότητα των κενώσεων.

• Νόσος του Κρον: Χρόνια φλεγμονώδης πάθηση που προσβάλλει διάφορα τμήματα του εντέρου και συχνά συνοδεύεται από σοβαρές επιπλοκές.

• Ελκώδης κολίτιδα: Εντοπίζεται στο παχύ έντερο και στο ορθό, προκαλεί έλκη και χρόνια φλεγμονή.

Ασθένειες του πρωκτού και του ορθού

Αυτές οι καταστάσεις προκαλούν πόνο, κνησμό, αιμορραγία και δυσφορία και οφείλονται σε λοιμώξεις ή χρόνιες φλεγμονώδεις διεργασίες στην περιοχή του πρωκτού και του ορθού.

Ακολουθούν οι πιο συχνές παθήσεις του πρωκτού και του ορθού:

• Πολυποδίαση του ορθού: Πρόκειται για την ανάπτυξη καλοηθών όγκων, οι οποίοι όμως μπορεί να αιμορραγούν ή να εκκρίνουν βλέννα. Με την πάροδο του χρόνου ενδέχεται να υποστούν μεταμόρφωση και να εξελιχθούν σε κακοήθεις όγκους (καρκίνο).

• Αιμορροϊδοπάθεια: Συχνή πάθηση κατά την οποία, λόγω δυσλειτουργίας του βαλβιδικού μηχανισμού των φλεβικών πλεγμάτων, προκαλείται φλεγμονή των αιμορροΐδων, που χαρακτηρίζεται από πόνο, δυσφορία και μερικές φορές αιμορραγία από τον πρωκτό.

Ηπατικές παθήσεις

Περιλαμβάνουν διάφορους τύπους ηπατίτιδας, κίρρωσης και καρκίνου, οι οποίοι συνδέονται με σοβαρή βλάβη του ηπατικού παρεγχύματος και των λειτουργιών του οργάνου.

Ασθένειες της χοληδόχου κύστης

Οι ασθένειες της χοληδόχου κύστης περιλαμβάνουν καταστάσεις που επηρεάζουν την αποθήκευση και την αποβολή της χολής.

Μεταξύ των πιο συχνών ασθενειών της χοληδόχου κύστης είναι:

• Φλεγμονή της χοληδόχου κύστης (χολοκυστίτιδα): Χαρακτηρίζεται από πόνο στο δεξιό υποχόνδριο, ναυτία, έμετο και πικρή γεύση στο στόμα. Τα συμπτώματα συνήθως επιδεινώνονται μετά την κατανάλωση λιπαρών τροφών.

• Λιθίαση της χοληδόχου κύστης (λιθιασική χολοκυστίτιδα): Πρόκειται για νόσο κατά την οποία σχηματίζονται πέτρες στη χοληδόχο κύστη που, προσπαθώντας να «διαφύγουν» προς τα κατώτερα τμήματα του πεπτικού συστήματος, μπορούν να προκαλέσουν έντονο πόνο, έμετο και ακόμη και ίκτερο.

Ασθένειες του παγκρέατος

Οι παθήσεις του παγκρέατος περιλαμβάνουν καταστάσεις που επηρεάζουν τις πεπτικές και ενδοκρινικές του λειτουργίες. Μπορούν να προκαλέσουν κοιλιακό πόνο, ναυτία, διαταραχές της πέψης και ανωμαλίες στα επίπεδα του σακχάρου στο αίμα.

Μεταξύ των πιο συχνών παθήσεων του οργάνου αυτού είναι:

• Οξεία και χρόνια παγκρεατίτιδα: Παθήσεις στις οποίες παρατηρείται φλεγμονή του οργάνου και διαταραχή των λειτουργιών του.

• Καρκίνος του παγκρέατος: Η νόσος είναι αποτέλεσμα μη θεραπευμένης χρόνιας παγκρεατίτιδας. Δυστυχώς, εμφανίζεται όλο και συχνότερα και είναι πρακτικά ανίατη.

Ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι η συχνότητα εμφάνισης των ασθενειών του πεπτικού συστήματος διαφέρει ανάλογα με τη χώρα ή την ήπειρο.

Αυτό οφείλεται κυρίως στην παραδοσιακή κουζίνα, στις συνήθειες και στα έθιμα των διαφόρων λαών. Αποτελούν σημαντικό ποσοστό όλων των παθήσεων.

Στην Ελλάδα, μερικές από τις πιο συχνές ασθένειες του πεπτικού συστήματος είναι:

• Γαστρίτιδα και έλκος: Η κύρια αιτία αυτών των παθήσεων είναι η λοίμωξη από το βακτήριο Helicobacter pylori. Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία, στην Ελλάδα μεταξύ 50% και 70% του πληθυσμού είναι φορείς του βακτηρίου. Επιπλέον, οι κακές διατροφικές συνήθειες, η κατανάλωση ανθυγιεινών τροφών και η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ συμβάλλουν σημαντικά στο υψηλό ποσοστό εμφάνισης αυτών των νοσημάτων.

• Χολολιθίαση: Υπολογίζεται ότι περίπου το 15% του πληθυσμού πάσχει από αυτήν τη νόσο, αν και το ποσοστό πιθανόν να είναι τουλάχιστον διπλάσιο, καθώς σε πολλούς ανθρώπους δεν εμφανίζονται ποτέ συμπτώματα.

• Πολυποδίαση παχέος εντέρου (πολύποδες του παχέος εντέρου): Αν και πρόκειται για καλοήθεις όγκους, μπορεί να προκαλέσουν ενοχλητικά συμπτώματα και να εξελιχθούν σε καρκίνο. Υπολογίζεται ότι πάνω από το 25% του πληθυσμού άνω των 50 ετών έχει πολύποδες σε κάποιο τμήμα του παχέος εντέρου.

• Αλκοολική ηπατίτιδα: Το ποσοστό αυτής της φλεγμονής του ήπατος, που προκαλείται από υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, είναι σημαντικό στην Ελλάδα.

• Αιμορροϊδοπάθεια: Υπολογίζεται ότι περίπου το 50% των ανθρώπων στη χώρα μας πάσχουν από αυτήν τη νόσο, αν και πολλοί δεν το γνωρίζουν μέχρι να εμφανιστούν επιπλοκές, όπως αιμορραγία ή θρόμβωση.

Αυτές είναι μερικές από τις πιο συχνές παθήσεις του πεπτικού συστήματος στην Ελλάδα, και είναι σημαντικό να σημειωθεί η ανησυχητική τάση αύξησης των περιστατικών και η μείωση του ηλικιακού ορίου εμφάνισης των ογκολογικών παθήσεων του πληθυσμού, όπως καρκίνος του στομάχου, καρκίνος του παχέος εντέρου, καρκίνος του παγκρέατος.

Οι παθήσεις του πεπτικού συστήματος χαρακτηρίζονται από ευρύ φάσμα συμπτωμάτων, τα οποία διαφέρουν ανάλογα με το όργανο και τη νόσο.

Ωστόσο, συνοπτικά μπορεί να ειπωθεί ότι συνδέονται με:

• Πόνο στην κοιλιά σε διάφορα σημεία, ανάλογα με το προσβεβλημένο όργανο

• Ναυτία και έμετο

• Διάρροια ή δυσκοιλιότητα

• Αίμα ή βλέννα στα κόπρανα

• Καούρα και αίσθημα καψίματος

• Φούσκωμα και αέρια

• Ανεξήγητη απώλεια βάρους

Αυτά τα συμπτώματα μπορεί μερικές φορές να οφείλονται σε διατροφικό σφάλμα ή σε οξεία φλεγμονή λόγω ιογενών λοιμώξεων, αλλά σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να αποτελούν ένδειξη ανάπτυξης κάποιων από τις προαναφερθείσες παθήσεις.

Η σύγχρονη γαστρεντερολογία διαθέτει μεγάλη ποικιλία μεθόδων και προσεγγίσεων που στοχεύουν στη διάγνωση των ασθενειών που σχετίζονται με το πεπτικό σύστημα.

Όπως σε κάθε ιατρική εξέταση, η διαγνωστική διαδικασία ξεκινά με τη λήψη λεπτομερούς και επαρκούς ιατρικού ιστορικού. Μέσω ερωτήσεων, ο ιατρός σχηματίζει εικόνα για το τι συμβαίνει στον οργανισμό του ασθενούς και τον καθοδηγεί στις απαραίτητες εξετάσεις για πιο ακριβή διάγνωση.

Συνήθως ζητούνται οι καθιερωμένες για κάθε διαγνωστική διαδικασία αιματολογικές και βιοχημικές εξετάσεις, οι οποίες παρέχουν ένδειξη για τυχόν φλεγμονή και για τη λειτουργικότητα ορισμένων κοιλιακών οργάνων.

Επιπλέον, κατά την κρίση του ειδικού, μπορεί να ζητηθούν και ειδικές εξετάσεις που περιλαμβάνουν ανάλυση συγκεκριμένων πρωτεϊνών και αντισωμάτων, χαρακτηριστικών για ορισμένες παθήσεις.

Η χρήση σύγχρονων απεικονιστικών εξετάσεων προσφέρει σημαντικό πλεονέκτημα στη διαγνωστική διαδικασία και βοηθά στην αξιολόγηση της κατάστασης των οργάνων.

Ακολουθούν οι απεικονιστικές εξετάσεις που συνήθως χρησιμοποιούνται για τη διάγνωση των ασθενειών:

• Υπερηχογράφημα: Το υπερηχογράφημα χρησιμοποιείται για την εκτίμηση του ήπατος, του παγκρέατος και της χοληδόχου κύστης. Μπορεί να δείξει πάχυνση των τοιχωμάτων των κοίλων κοιλιακών οργάνων, ένδειξη φλεγμονής.

• Άνω ενδοσκόπηση (ινοοισοφαγογαστροδωδεκαδακτυλοσκόπηση): Μέσω αυτής της απεικονιστικής εξέτασης απεικονίζεται το εσωτερικό του οισοφάγου, του στομάχου και του δωδεκαδακτύλου. Αποτελεί τον χρυσό κανόνα για τη διάγνωση παθολογικών αλλοιώσεων στη μορφολογία του οργάνου, καθώς παρέχει τη δυνατότητα λήψης βιολογικού υλικού για ιστολογική και μικροβιολογική εξέταση.

• Κάτω ενδοσκόπηση (ινοκολονοσκόπηση): Χρησιμεύει για την απεικόνιση και αξιολόγηση του παχέος εντέρου σε όλο του το μήκος και θεωρείται ο χρυσός κανόνας για τη διάγνωση παθολογικών διεργασιών στο παχύ έντερο. Αποτελεί τόσο διαγνωστική όσο και ελάχιστα επεμβατική θεραπευτική διαδικασία για την αφαίρεση πολυπόδων.

• Αξονική τομογραφία (CT), γνωστή και ως σάρωση (σκανερ): Παρέχει λεπτομερή αξιολόγηση της δομής των οργάνων, και η ερμηνεία της εικόνας που λαμβάνεται είναι εξαιρετικά σημαντική για την πληροφόρηση που παρέχει η εξέταση.

Οι παθήσεις του πεπτικού συστήματος αποτελούν μεγάλο ποσοστό της ανθρώπινης παθολογίας, με σημαντικές κοινωνικές και ατομικές συνέπειες.

Πολλές από αυτές μπορεί να οδηγήσουν στην εμφάνιση και εξέλιξη σοβαρών επιπλοκών όταν δεν διαγιγνώσκονται έγκαιρα ή αντιμετωπίζονται εσφαλμένα ή καθόλου.

Οι επιπλοκές των νοσημάτων είναι ειδικές ανάλογα με τη φύση τους, το προσβεβλημένο όργανο και τις λειτουργίες του, επομένως είναι δύσκολο να συνοψιστούν όλες υπό έναν κοινό παρονομαστή.

Παρακάτω παρουσιάζουμε παραδείγματα επιπλοκών ορισμένων από τις συχνότερες ασθένειες του πεπτικού συστήματος.

ΓΟΠΝ (Γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση)

Σε περίπτωση ελλιπούς ή ανύπαρκτης θεραπείας, η ΓΟΠΝ μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές παθολογικές καταστάσεις, κατά τις οποίες ο βλεννογόνος του οισοφάγου υφίσταται μεταβολές (μεταπλασία) και να αναπτυχθεί οισοφάγος Barrett - μια κατάσταση με πιθανότητα κακοήθους εξαλλαγής.

Έλκος

Τα έλκη του στομάχου συχνά μπορεί να αιμορραγούν, ενώ σε περίπτωση παράλειψης ή έλλειψης θεραπείας μπορεί να διατρηθούν, γεγονός που οδηγεί στη διαρροή υδροχλωρικού οξέος στην κοιλιακή κοιλότητα και στην εμφάνιση περιτονίτιδας.

Και οι δύο αυτές επιπλοκές είναι δυνητικά απειλητικές για τη ζωή, με τη διάτρηση να απαιτεί υποχρεωτικά χειρουργική αντιμετώπιση. Είναι χαρακτηριστικές τόσο για τα γαστρικά όσο και για τα δωδεκαδακτυλικά έλκη.

Μία ακόμη επιπλοκή, χαρακτηριστική μόνο για τα έλκη του στομάχου, είναι η εξαλλαγή τους σε κακοήθεις όγκους, όπως ο καρκίνος.

Ηπατικά νοσήματα

Οι χρόνιες λοιμώξεις από ιούς της ηπατίτιδας, η κατανάλωση αλκοόλ και άλλοι παράγοντες οδηγούν σε διαταραχή των λειτουργιών και της μορφολογίας του οργάνου, ενώ σε προχωρημένα στάδια προκαλούν κίρρωση.

Η κίρρωση δεν είναι αναστρέψιμη και προοδευτικά εξελίσσεται έως ότου το ήπαρ χάσει τη λειτουργικότητά του και αναπτυχθεί ηπατική ανεπάρκεια.

Χολολιθίαση

Η καθυστερημένη θεραπεία των παθήσεων του πεπτικού συστήματος μπορεί να οδηγήσει σε απόφραξη των χοληφόρων οδών και ίκτερο, καθώς και, σε σπανιότερες περιπτώσεις, σε διάτρηση της χοληδόχου κύστης και ανάπτυξη χολικής περιτονίτιδας. Η χρόνια φλεγμονή σε μη θεραπευμένη χολοκυστίτιδα ή λιθίαση μπορεί να οδηγήσει σε ανάπτυξη καρκίνου.

Κολίτιδα

Οι διάφοροι τύποι κολίτιδας μπορεί να επιπλακούν και να προκαλέσουν συμπτώματα όπως αιμορραγία και, σε πιο σπάνιες περιπτώσεις, διάτρηση του εντέρου, γεγονός που απαιτεί άμεση χειρουργική επέμβαση.

Φυσικά, αυτές είναι μόνο οι βασικότερες μορφές επιπλοκών που σχετίζονται με τις πιο συχνές ασθένειες. Για πιο λεπτομερή ενημέρωση απαιτείται εις βάθος μελέτη της γαστρεντερολογίας.

Η θεραπεία των παθήσεων του πεπτικού συστήματος μπορεί να είναι ιδιαίτερα ποικίλη και πολύπλευρη.

Μπορεί να περιλαμβάνει:

• Φαρμακευτική αγωγή: Η χρήση αντιόξινων, αντιβιοτικών, ηπατοπροστατευτικών, αντιφλεγμονωδών και άλλων πιο εξειδικευμένων στοχευμένων φαρμάκων μπορεί να οδηγήσει σε ανακούφιση της κατάστασης.

• Τήρηση διατροφής: Η σωστή διατροφή μειώνει δραστικά τον κίνδυνο σοβαρών γαστρεντερολογικών παθήσεων.

• Χειρουργική επέμβαση: Ορισμένες ασθένειες απαιτούν χειρουργική προσέγγιση, η οποία πραγματοποιείται από χειρουργούς όταν η συντηρητική θεραπεία δεν έχει αποδώσει.

Η εμφάνιση συμπτωμάτων που σχετίζονται με το γαστρεντερικό σύστημα πρέπει πάντα να αποτελεί προειδοποίηση και να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη.

Αν και συχνά είναι παροδικά και δεν απειλούν μακροπρόθεσμα την υγεία, μπορεί να είναι εξαιρετικά επικίνδυνα και δραματικά.

Για αυτόν ακριβώς τον λόγο, με την εμφάνιση των πρώτων συμπτωμάτων, δεν είναι περιττό να συμβουλευτείτε τον οικογενειακό σας γιατρό, ο οποίος θα εκτιμήσει αν είναι απαραίτητο να επισκεφθείτε ειδικό παθολογίας, ή αλλιώς - γαστρεντερολόγο.

Η επίσκεψη σε γαστρεντερολόγο είναι απαραίτητη εάν:

• Έχετε παρατεταμένα συμπτώματα όπως κοιλιακό πόνο ή καούρες

• Παρατηρήσετε αίμα στα κόπρανα

Πρέπει επίσης να απευθυνθείτε σε ειδικό εάν παρατηρήσετε ότι χάνετε βάρος χωρίς προφανή λόγο.

Τι μπορώ να κάνω για να προλάβω τις παθήσεις του πεπτικού συστήματος;

Η υγιεινή διατροφή, η αποφυγή του αλκοόλ και οι τακτικοί προληπτικοί έλεγχοι μπορούν να μειώσουν σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης παθήσεων του πεπτικού συστήματος.

Κάθε πότε πρέπει να επισκέπτομαι γαστρεντερολόγο;

Αν δεν έχετε συμπτώματα, μία φορά κάθε λίγα χρόνια είναι αρκετή για έναν προληπτικό έλεγχο του γαστρεντερικού σωλήνα και του πεπτικού συστήματος στην κλινική γαστρεντερολογίας.

Πόσο συχνές είναι οι ασθένειες του πεπτικού συστήματος;

Λόγω της μειωμένης ποιότητας των τροφών και των συνηθειών των ανθρώπων, οι ασθένειες αυτές αποτελούν όλο και συχνότερα αιτία επίσκεψης σε κοντινή κλινική παθολογίας ή γαστρεντερολογίας.

Πηγές:

• https://my.clevelandclinic.org/health/articles/7040-gastrointestinal-disease

• https://www.niddk.nih.gov/health-information/digestive-diseases