Το πεπτικό σύστημα του ανθρώπου είναι ένα από τα κύρια συστήματα του οργανισμού, το οποίο αποτελείται από πολλά όργανα που λειτουργούν σε απόλυτο συγχρονισμό. Οι λειτουργίες του είναι αναντικατάστατες και ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της ζωής.
Σε αυτή την ανάρτηση ιστολογίου θα σας παρουσιάσουμε τη δομή και τον τρόπο λειτουργίας του, για να βοηθήσουμε στην πρόληψη διαφόρων ασθενειών και να βελτιστοποιήσουμε τις λειτουργίες του.
Λειτουργίες του πεπτικού συστήματος
Το πεπτικό σύστημα εκτελεί μια σειρά από σημαντικές και αναντικατάστατες λειτουργίες για τον οργανισμό, οι οποίες, αν εξεταστούν ξεχωριστά, είναι αρκετές για να γραφτεί ένα ολόκληρο εγχειρίδιο.
Συνοπτικά σας παρουσιάζουμε τις κύριες λειτουργίες του πεπτικού συστήματος για το ανθρώπινο σώμα:
-
Πρόσληψη τροφής από το περιβάλλον
-
Μηχανική διάσπαση της τροφής - ήδη από τη στοματική κοιλότητα, ο ρόλος της μασητικής συσκευής (γνάθοι και δόντια) είναι να τεμαχίσει την τροφή σε μικρά κομμάτια, ώστε να διευκολυνθεί η δράση των χημικών ενώσεων (υδροχλωρικό οξύ και ένζυμα) να έρθουν σε επαφή με τα επιμέρους συστατικά και τις συνιστώσες της τροφής.
-
Χημική διάσπαση - η κύρια διαδικασία διάσπασης είναι χημική, κατά την οποία τα ένζυμα και το υδροχλωρικό οξύ αντιδρούν με τα θρεπτικά συστατικά, όπως λίπη, πρωτεΐνες και υδατάνθρακες. Έτσι, διασπώνται σε μικρότερα μόρια, εύκολα απορροφήσιμα από το σώμα.
-
Απορρόφηση θρεπτικών συστατικών - η διαδικασία πραγματοποιείται στα λεπτά έντερα, όπου τα ήδη διασπασμένα σε μικρότερα μόρια θρεπτικά συστατικά περνούν μέσω ενεργού ή παθητικής μεταφοράς στην κυκλοφορία του αίματος και φτάνουν σε όλα τα σημεία του σώματος.
-
Απορρόφηση νερού - πραγματοποιείται κυρίως στο παχύ έντερο.
-
Αποβολή αποβλήτων - οι μη διασπασμένες μάζες και τα προϊόντα της βακτηριακής ζύμωσης, μαζί με επιθηλιακά κύτταρα και βακτήρια, αποβάλλονται με τη μορφή κοπράνων.
-
Προστασία από παθογόνα - το πεπτικό σύστημα είναι ένα από τα κύρια εμπόδια του οργανισμού ενάντια στα επιβλαβή μικρόβια του περιβάλλοντος και είναι εξαιρετικά σημαντικό για την καλή ανοσία.
Το πεπτικό σύστημα είναι πολύπλοκο ως προς τη δομή και την οργάνωσή του και γι’ αυτό είναι σημαντικό να το διατηρούμε σε καλή κατάσταση, ώστε να μπορεί να εκτελεί τις λειτουργίες του με τον καλύτερο δυνατό τρόπο καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής.
Δομή και ανατομία του ανθρώπινου πεπτικού συστήματος
Ανάλογα με τη λειτουργικότητα και την ανατομία, τα όργανα του πεπτικού συστήματος χωρίζονται σε δύο μέρη - όργανα της άνω γαστρεντερικής οδού (άνω ΓΕΟ) και όργανα της κάτω πεπτικής οδού (κάτω ΓΕΟ).
Εδώ θα εξετάσουμε και τις δύο ομάδες οργάνων.
Άνω γαστρεντερική οδός
Η άνω γαστρεντερική οδός ξεκινά με το στόμα. Οι γνάθοι, τα δόντια και η γλώσσα διαμορφώνουν τη δομή και τη λειτουργικότητα της στοματικής κοιλότητας, όπου η τροφή εισέρχεται πρώτα και διασπάται μηχανικά. Με τη βοήθεια των σιελογόνων αδένων, αναμιγνύεται με σάλιο, ώστε να γίνει πιο εύκολη η κατάποση και η μετακίνηση στα κατώτερα τμήματα του πεπτικού συστήματος. Στο σάλιο περιέχεται το ένζυμο αμυλάση, το οποίο ξεκινά τη διαδικασία χημικής διάσπασης των υδατανθράκων ήδη από τη στοματική κοιλότητα.
Ο οισοφάγος είναι ένας κούφιος οργανισμός του πεπτικού συστήματος. Μετά την κατάποση της τροφής που έχει αναμιχθεί με σάλιο, περνά στον οισοφάγο. Η λειτουργία του είναι μόνο μεταφορική και δεν συμμετέχει στην ίδια τη διαδικασία της πέψης. Κατά μήκος του υπάρχουν τρεις φυσιολογικές στενώσεις, και το τέλος του καταλήγει σε έναν μυϊκό δακτύλιο - τον γαστροοισοφαγικό σφιγκτήρα. Με τη χαλάρωσή του, η τροφή εισέρχεται στο στομάχι.
Το στομάχι είναι ένα κούφιο μυϊκό κοιλιακό όργανο, στο οποίο συντίθεται υδροχλωρικό οξύ και το ένζυμο πεψίνη, που ξεκινά τη διάσπαση των πρωτεϊνών. Το στομάχι έχει πολύπλοκη δομή. Ο βλεννογόνος του έχει την ιδιότητα να αυτοπροστατεύεται από το υδροχλωρικό οξύ, εκκρίνοντας μια βλεννώδη έκκριση, που λειτουργεί ως φραγμός. Αποτελείται από την καρδία, το σώμα, τον πυλωρό και τον θόλο (βυθό). Στο τέλος του στομάχου βρίσκεται ένας μυϊκός δακτύλιος, που ονομάζεται πυλωρός, ο οποίος επιτρέπει τη διοχέτευση της τροφής σε μερίδες στον δωδεκαδάκτυλο.
Ο δωδεκαδάκτυλος, γνωστός και ως δωδεκαδάκτυλο, αποτελεί το αρχικό τμήμα των λεπτών εντέρων, όπου η χοληδόχος κύστη και το πάγκρεας εκκρίνουν τα άλατα και τα ένζυμά τους, τα οποία είναι υπεύθυνα για την περαιτέρω διάσπαση των θρεπτικών συστατικών. Εκεί ξεκινούν οι πιο ουσιαστικές πεπτικές διαδικασίες.
Κάτω πεπτική οδός
Η κάτω γαστρεντερική οδός αποτελείται από τα λεπτά και τα παχιά έντερα.
Ο νήστις είναι τμήμα των λεπτών εντέρων. Εκεί πραγματοποιείται το μεγαλύτερο μέρος της διάσπασης των θρεπτικών συστατικών σε μικρά μόρια, όπως λιπαρά οξέα, μονο- και δισακχαρίτες, αμινοξέα κ.λπ. Εκεί γίνεται και η επακόλουθη απορρόφησή τους.
Ο ειλεός αποτελεί το τελικό τμήμα των λεπτών εντέρων, όπου ολοκληρώνονται οι διαδικασίες απορρόφησης και η μετακίνηση των υπολειμμάτων τροφής και των προϊόντων ζύμωσης στο παχύ έντερο.
Το παχύ έντερο έχει συνολικό μήκος περίπου 1,5 μέτρα, μερικές φορές περισσότερο, και αποτελείται από το τυφλό έντερο, το ανιόν κόλον, το εγκάρσιο κόλον, το κατιόν κόλον, το σιγμοειδές κόλον και το ορθό. Στα παχιά έντερα απορροφώνται υγρά και ηλεκτρολύτες. Εκεί σχηματίζονται και τα κόπρανα. Το ορθό χρησιμεύει για την αποθήκευση των σχηματισμένων κοπράνων. Στο τέλος του βρίσκεται ο πρωκτός, ο οποίος περιβάλλεται από έναν μυϊκό σφιγκτήρα (πρωκτικός σφιγκτήρας). Αυτός ελέγχεται εκούσια και χρησιμεύει για την αποβολή των κοπράνων και την εκκένωση του ορθού.
Άλλα όργανα του πεπτικού συστήματος
Το ήπαρ είναι ένα πολύπλοκα δομημένο παρεγχυματικό όργανο, το οποίο εκτελεί πολλές διαφορετικές λειτουργίες στο σώμα. Μία από αυτές είναι η σύνθεση χολικών υγρών, πλούσιων σε χολικά οξέα (άλατα). Αυτά αποθηκεύονται στη χοληδόχο κύστη.
Η χοληδόχος κύστη είναι ένα μικρό κούφιο όργανο, που βρίσκεται σε επαφή με τον κατώτερο πόλο του ήπατος και χρησιμεύει για την αποθήκευση των χολικών οξέων. Αυτά παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στη διάσπαση των λιπών και τον μεταβολισμό της χοληστερόλης, καθώς μετά το φαγητό εκκρίνονται στον δωδεκαδάκτυλο.
Το πάγκρεας είναι ένα παρεγχυματικό όργανο με πολύπλοκη ανατομική δομή. Έχει εξωκρινή και ενδοκρινή λειτουργία. Αποτελείται από κεφαλή, σώμα και ουρά, ενώ για το πεπτικό σύστημα (εξωκρινή λειτουργία) σημασία έχουν μόνο η κεφαλή και η ουρά. Εκεί συντίθενται πρωτεολυτικά ένζυμα (διασπούν πρωτεΐνες), το ένζυμο λιπάση (διασπά λίπη) και η αμυλάση (διασπά υδατάνθρακες).
Ασθένειες του πεπτικού συστήματος
Το πεπτικό σύστημα είναι πολύπλοκα δομημένο και αποτελείται από πολλά όργανα, τα οποία λειτουργούν αδιάκοπα σε συγχρονισμό, για να φροντίσουν τις ανάγκες του σώματός μας.
Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, το πεπτικό σύστημα πάσχει από μεγάλο αριθμό παθολογικών καταστάσεων και ασθενειών. Αυτές διαφέρουν ως προς την παθογένεια, τις αιτίες και ανάλογα με το είδος των προσβεβλημένων οργάνων.
Εδώ θα εξετάσουμε διάφορες ασθένειες και καταστάσεις του πεπτικού συστήματος ανάλογα με το είδος των προσβεβλημένων οργάνων.
Ασθένειες του οισοφάγου
Η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση (ΓΟΠ) αποτελεί παλινδρόμηση (επιστροφή προς τα πίσω) του στομαχικού περιεχομένου (οξέα) από το στομάχι προς τον οισοφάγο. Αυτό προκαλεί “καούρες”, αίσθημα καψίματος πίσω από το στέρνο και φλεγμονή στα κατώτερα τμήματα του οισοφάγου.
Ο οισοφάγος Barrett είναι μια ασθένεια που εμφανίζεται ως συνέπεια της μη θεραπευμένης ΓΟΠ. Πρόκειται για μια ασθένεια που εκδηλώνεται με αλλαγές στον βλεννογόνο του οργάνου. Ο οισοφάγος Barrett ενέχει αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του οισοφάγου.
Ασθένειες του στομάχου
Η χρόνια γαστρίτιδα αποτελεί φλεγμονή του στομαχικού βλεννογόνου, η οποία επιμένει για μεγάλο χρονικό διάστημα. Οι πιο συχνές αιτίες είναι ο λανθασμένος τρόπος ζωής, ιδιαίτερα η ακατάλληλη διατροφή, οι επιβλαβείς συνήθειες, καθώς και η λοίμωξη με το βακτήριο Helicobacter pylori.
Το έλκος στομάχου είναι βλάβη σε ολόκληρο το στρώμα του στομαχικού τοιχώματος. Οι πιο συχνές αιτίες είναι η μη θεραπευμένη γαστρίτιδα, η λήψη φαρμάκων και η λοίμωξη με Helicobacter. Η ασθένεια εκδηλώνεται με ναυτία, εμετό, απώλεια βάρους και όρεξης.
Οι επιπλοκές του στομαχικού έλκους είναι πάντα δυνητικά απειλητικές για τη ζωή. Μπορεί να περιλαμβάνουν οξεία αιμορραγία ή διάτρηση, με την τελευταία να απαιτεί πάντα επείγουσα χειρουργική επέμβαση.
Ασθένειες του ήπατος, χοληδόχου κύστης και παγκρέατος
Η ηπατική στεάτωση είναι μια κατάσταση κατά την οποία παρατηρείται λιπώδης εκφύλιση του ήπατος. Η στεάτωση είναι ένδειξη ότι το ήπαρ είναι υπερφορτωμένο και δεν εκτελεί κανονικά τις λειτουργίες του.
Η κίρρωση είναι μια προοδευτική ασθένεια, κατά την οποία καταστρέφεται ο ηπατικός ιστός τόσο από δομική όσο και από λειτουργική άποψη. Οι αιτίες της κίρρωσης μπορεί να περιλαμβάνουν κατάχρηση αλκοόλ, φάρμακα, ηπατίτιδα.
Η χολολιθίαση είναι μια ασθένεια της χοληδόχου κύστης, κατά την οποία σχηματίζονται πέτρες και άμμος λόγω διαφόρων παραγόντων. Η παρουσία τους οδηγεί σε κρίσεις πόνου (χολικές κρίσεις), πόνους και φλεγμονή. Σε συχνές κρίσεις συνιστάται η χειρουργική αφαίρεση του οργάνου λόγω κινδύνου επιπλοκών.
Ασθένειες των εντέρων
Κοιλιοκάκη είναι μια αυτοάνοση ασθένεια, κατά την οποία το σώμα παράγει αντισώματα κατά των κυττάρων του εντερικού βλεννογόνου υπό την επίδραση της γλουτένης - πρωτεΐνης του σιταριού. Χαρακτηρίζεται από φλεγμονή, αέρια, πόνους, διάρροια και διαταραγμένη πέψη και απορρόφηση.
Η νόσος του Crohn είναι μια χρονία αυτοάνοση ασθένεια, που επηρεάζει διάφορα τμήματα του πεπτικού συστήματος, αλλά πιο συχνά τον ειλεό, γι’ αυτό και ονομάζεται και τερματικός ειλείτις. Σε αυτήν παρατηρούνται δομικές και λειτουργικές αλλαγές στον εντερικό μηχανισμό, που επιδεινώνουν σημαντικά την ποιότητα ζωής του ασθενούς.
Σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου είναι μια λειτουργική διαταραχή, κατά την οποία οι ασθενείς παραπονιούνται για πόνους στην κοιλιά, κράμπες, φούσκωμα, διάρροια ή/και δυσκοιλιότητα. Σε αυτή την κατάσταση δεν διαπιστώνονται δομικές και μορφολογικές αλλαγές στα έντερα.
Η εκκολπωμάτωση χαρακτηρίζεται από το σχηματισμό μικρών σακουλών (εκκολπωμάτων) στα τοιχώματα του παχέος εντέρου, συχνότερα στο σιγμοειδές τμήμα, τα οποία μερικές φορές μπορεί να φλεγμαίνουν και να προκαλούν πόνο. Σε πιο σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να οδηγήσουν σε διάτρηση του εντέρου και σχηματισμό αποστήματος ή ανάπτυξη οξείας περιτονίτιδας, που απαιτεί άμεση χειρουργική επέμβαση.
Ο καρκίνος του παχέος εντέρου είναι μια όλο και πιο συχνή ασθένεια, που συνδέεται με ακατάλληλη διατροφή, καθώς και γενετική προδιάθεση. Όταν διαπιστώνεται αργά, μπορεί να μειώσει σημαντικά το προσδόκιμο ζωής.
Ποιον γιατρό να επισκεφθείτε σε υποψία προβλήματος που σχετίζεται με το πεπτικό σύστημα
Σε προβλήματα που σχετίζονται με το πεπτικό σύστημα, ο γενικός ιατρός σας θα σας παραπέμψει σε ειδικό γαστρεντερολόγο. Αυτός έχει ως στόχο να εντοπίσει και να διαγνώσει το αντίστοιχο πρόβλημα.
Αν χρειαστεί και αν εντοπιστούν συγκεκριμένες ασθένειες, μπορεί να σας παραπέμψει σε χειρουργό, όταν το πρόβλημα δεν μπορεί να επιλυθεί με φάρμακα (συντηρητικά).
Συχνές ερωτήσεις
Είναι σημαντικό το πεπτικό σύστημα για την ανοσία;
Ναι, η ισχυρή ανοσία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την υγεία του πεπτικού συστήματος και κυρίως των εντέρων.
Ποιος ειδικός ασχολείται με προβλήματα που σχετίζονται με το πεπτικό σύστημα;
Ο γαστρεντερολόγος είναι ο ειδικός που ασχολείται με προβλήματα και ασθένειες της γαστρεντερικής οδού.
Ποιες είναι οι επιπλοκές της ελκώδους νόσου;
Οξεία αιμορραγία από το στομάχι/δωδεκαδάκτυλο ή διάτρησή τους, που απαιτεί επείγουσα χειρουργική επέμβαση.
Αφήστε σχόλιο