Αγριοβασιλικός: Αντενδείξεις, παρενέργειες και υπερδοσολογία

Αν και το βότανο Αγριοβασιλικός (Clinopodium vulgare) θεωρείται σχετικά ασφαλές σε μέτρια και βραχυπρόθεσμη χρήση, μπορεί να προκαλέσει ορισμένες πιθανές παρενέργειες που σχετίζονται κυρίως με τη συγκέντρωση και τη δράση των δραστικών του ουσιών, καθώς και με τη δοσολογία.

Περιεκτικότητα σε βιολογικά ενεργές ενώσεις

Ο Αγριοβασιλικός περιέχει φλαβονοειδή, φαινολικά οξέα (συμπεριλαμβανομένων του ροσμαρινικού, του χλωρογενικού και του καφεϊκού οξέος), τερπενοειδή, ταννίνες και αιθέρια έλαια. Αυτές οι ενώσεις παρουσιάζουν ισχυρές αντιφλεγμονώδεις, αντιβακτηριακές, ανοσορρυθμιστικές και αντιοξειδωτικές δράσεις.

Σε υψηλές δόσεις ή σε άτομα με αυξημένη ευαισθησία, μπορεί να προκαλέσουν γαστρικό ερεθισμό, διακυμάνσεις στην αρτηριακή πίεση και αλλεργικές αντιδράσεις – ιδιαίτερα σε άτομα με δυσανεξία σε φυτά του γένους Mentha ή Lavandula.

Δοσολογία και διάρκεια λήψης

Η παρατεταμένη λήψη μεγάλων ποσοτήτων εκχυλίσματος ή συμπυκνωμένων μορφών του Αγριοβασιλικού, όπως βάμματα ή κάψουλες, για διάστημα άνω των 6 εβδομάδων μπορεί να επιβαρύνει το ήπαρ. Ο λόγος είναι ο μεταβολισμός των φαινολικών ενώσεων του φυτού.

Είναι επίσης πιθανές ορμονικές διαταραχές σε ευαίσθητα άτομα ή σε συνδυασμό με άλλα βότανα και φάρμακα. Επιπλέον, ο Αγριοβασιλικός μπορεί να αλληλεπιδράσει με φάρμακα όπως αντιπηκτικά και σκευάσματα για τον έλεγχο του σακχάρου στο αίμα.

Ο Αγριοβασιλικός (γνωστός και ως άγριος βασιλικός) είναι φαρμακευτικό φυτό με πολλά ωφέλιμα χαρακτηριστικά, αλλά όπως κάθε βότανο, έχει σημαντικές αντενδείξεις.

Μία από τις κύριες ομάδες που συνιστάται να τον αποφεύγουν είναι οι έγκυες και οι θηλάζουσες γυναίκες. Ο λόγος είναι η έλλειψη επαρκών κλινικών δεδομένων σχετικά με την ασφάλεια των δραστικών συστατικών κατά την εγκυμοσύνη.

Θεωρητικά, ορισμένες ενώσεις του φυτού μπορεί να επηρεάσουν την ορμονική ισορροπία ή να προκαλέσουν ανεπιθύμητες αντιδράσεις όπως συσπάσεις της μήτρας, κάτι που το καθιστά ακατάλληλο κατά την περίοδο αυτή.

Άτομα με γνωστή αλλεργία σε φυτά της οικογένειας Lamiaceae (Χειλανθή), στην οποία ανήκει και ο Αγριοβασιλικός, θα πρέπει επίσης να τον αποφεύγουν, καθώς υπάρχει κίνδυνος αλλεργικών αντιδράσεων – από δερματικά εξανθήματα έως πιο σοβαρά συμπτώματα όπως δυσκολία στην αναπνοή.

Ασθενείς με σοβαρά αυτοάνοσα νοσήματα ή όσοι λαμβάνουν ανοσοκατασταλτική θεραπεία, πρέπει να συμβουλεύονται γιατρό πριν από τη χρήση. Ορισμένα συστατικά του φυτού έχουν ανοσοενισχυτική δράση, που ενδέχεται να επιδεινώσει την κατάσταση σε συγκεκριμένες αυτοάνοσες παθήσεις.

Επιπλέον, σε άτομα με χαμηλή αρτηριακή πίεση πρέπει να γίνεται προσεκτική χρήση, καθώς υπάρχουν ενδείξεις ότι ο Αγριοβασιλικός μπορεί να εμφανίζει ήπια υποτασική δράση.

Αν και σπάνια, μπορεί να προκαλέσει ζάλη ή αίσθημα κόπωσης, ιδιαίτερα όταν λαμβάνεται ταυτόχρονα με φάρμακα που μειώνουν την αρτηριακή πίεση.

Αν και σπάνιες, ορισμένες παρενέργειες από τη λήψη Αγριοβασιλικού έχουν καταγραφεί, ενώ άλλες θεωρούνται θεωρητικά πιθανές λόγω της χημικής σύστασης του φυτού και της δράσης των επιμέρους ενώσεων του.

Αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν:

• Βραχυπρόθεσμες: Ήπια γαστρική ενόχληση (ναυτία, φούσκωμα), πονοκέφαλος ή ζάλη, αλλεργικές αντιδράσεις (εξάνθημα, φαγούρα, ερυθρότητα).

• Μακροπρόθεσμες (σπάνια, σε υπερβολική ή παρατεταμένη χρήση): Πιθανή επίδραση στην ορμονική ισορροπία, επιδείνωση αυτοάνοσων καταστάσεων, ήπια πτώση αρτηριακής πίεσης σε ευαίσθητα άτομα.

Οι περισσότερες παρενέργειες είναι ήπιες και υποχωρούν με τη διακοπή της λήψης.

Είναι δυνατή η υπερδοσολογία με Αγριοβασιλικό, ιδιαίτερα όταν λαμβάνονται ιδιαίτερα συμπυκνωμένες μορφές, όπως βάμματα, εκχυλίσματα ή κάψουλες.

Η υπερδοσολογία συνήθως δεν προκαλεί σοβαρή τοξικότητα, αλλά μπορεί να οδηγήσει σε ενοχλητικές αντιδράσεις όπως έντονο γαστρικό ερεθισμό (πόνος, ναυτία, έμετος), διάρροια, πονοκέφαλο, ζάλη, υπερβολική υπνηλία ή, αντιθέτως, ευερεθιστότητα και πτώση της αρτηριακής πίεσης.

Σε περίπτωση υποψίας υπερδοσολογίας, συνιστάται η διακοπή της λήψης και η άμεση ιατρική συμβουλή, ιδίως εάν τα συμπτώματα είναι έντονα ή παρατεταμένα.

Ο Αγριοβασιλικός (Clinopodium vulgare) μπορεί να αλληλεπιδράσει με ορισμένα φάρμακα και συμπληρώματα διατροφής, γεγονός που απαιτεί αυξημένη προσοχή κατά τη συνδυασμένη χρήση.

Πιθανές αλληλεπιδράσεις περιλαμβάνουν:

• Αντιπηκτικά και αντιαιμοπεταλιακά φάρμακα (π.χ. βαρφαρίνη, ασπιρίνη, κλοπιδογρέλη):Λόγω πιθανής αντιπηκτικής δράσης, ο Αγριοβασιλικός μπορεί να ενισχύσει την επίδρασή τους και να αυξήσει τον κίνδυνο αιμορραγίας.

• Αντιυπερτασικά φάρμακα:Το βότανο μπορεί να μειώσει την αρτηριακή πίεση. Ο συνδυασμός του με φάρμακα για υπέρταση μπορεί να οδηγήσει σε υπόταση.

• Ανοσοκατασταλτικά:Ορισμένες πηγές υποστηρίζουν ότι το βότανο έχει διεγερτική δράση στο ανοσοποιητικό σύστημα. Αυτό μπορεί να είναι προβληματικό για ασθενείς που λαμβάνουν ανοσοκατασταλτικά (π.χ. μετά από μεταμόσχευση ή σε αυτοάνοσα νοσήματα).

• Κατασταλτικά φάρμακα (π.χ. βενζοδιαζεπίνες, βαρβιτουρικά):Το βότανο μπορεί να ενισχύσει την κατασταλτική δράση και να προκαλέσει υπερβολική υπνηλία ή καταστολή του νευρικού συστήματος.

• Φυτικά συμπληρώματα με παρόμοια δράση (π.χ. βαλεριάνα, μελισσόχορτο, κράταιγος):Ο συνδυασμός τους μπορεί να προκαλέσει εντονότερη ηρεμιστική δράση, υπνηλία, μείωση της αρτηριακής πίεσης ή μεταβολές στον καρδιακό ρυθμό.

Πριν από τη λήψη Αγριοβασιλικού σε συνδυασμό με φάρμακα ή άλλα βότανα/συμπληρώματα, συνιστάται να συμβουλευτείτε γιατρό ή φαρμακοποιό.

Ο Αγριοβασιλικός (Clinopodium vulgare) έχει μερικούς φυτικούς «σωσίες» που, λόγω ομοιότητας στην εμφάνιση και στο περιβάλλον ανάπτυξης, μπορεί να συγχέονται με αυτόν.

Μεταξύ των πιο συχνών είναι:

• Δρυόχορτο (Teucrium chamaedrys)

• Φαρμακευτική σταχύς (Stachys officinalis)

• Κάνναβη η γαλακτώδης (Galeopsis tetrahit)

• Κόκκινη τσουκνίδα (Lamium purpureum)

• Κισσός του εδάφους (Glechoma hederacea)

• Λευκή νεκρή τσουκνίδα (Lamium album)

• Άγριος ρίγανης (Origanum vulgare)

• Άγρια μέντα (Mentha arvensis)

Ορισμένα από αυτά τα φυτά περιέχουν ουσίες που μπορεί να είναι τοξικές ή να προκαλέσουν ανεπιθύμητες αντιδράσεις αν καταναλωθούν κατά λάθος.

Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται για την κάνναβη τη γαλακτώδη (Galeopsis tetrahit) και το δρυόχορτο (Teucrium chamaedrys), τα οποία περιέχουν τοξικά συστατικά και δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται ως υποκατάστατα του Αγριοβασιλικού.

Η ρίγανη και η άγρια μέντα είναι ασφαλή ως βότανα και χρησιμοποιούνται ευρέως, αλλά δεν διαθέτουν τις ίδιες δραστικές ουσίες και θεραπευτικές ιδιότητες με τον Αγριοβασιλικό.

Τα υπόλοιπα παρόμοια φυτά θεωρούνται σχετικά ασφαλή, αλλά δεν υποκαθιστούν τη δράση του Αγριοβασιλικού.

Σε περίπτωση υποψίας λανθασμένης ταυτοποίησης και κατανάλωσης άλλου φυτού, συνιστάται η άμεση διακοπή της χρήσης και η ιατρική συμβουλή, ιδίως αν εμφανιστούν ανεπιθύμητα συμπτώματα.

Για τη διασφάλιση της ασφαλούς χρήσης του βοτάνου, είναι σημαντικό να τηρείται η συνιστώμενη δοσολογίακαι να μην υπερβαίνονται οι μέγιστες ποσότητες.

Πριν ξεκινήσετε θεραπεία με το βότανο, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις χρόνιων παθήσεων ή λήψης άλλων φαρμάκων, είναι καλό να συμβουλευτείτε γιατρό ή φαρμακοποιό.

Μην συλλέγετε ή χρησιμοποιείτε το βότανο, αν δεν είστε βέβαιοι για τη σωστή του ταυτοποίηση, ώστε να αποφύγετε την κατανάλωση δυνητικά επικίνδυνων παρόμοιων φυτών.

Τρέφεστε υγιεινά και διατηρείτε επαρκή ύπνο και ξεκούραση, καθώς το στρες και η κόπωση μπορεί να μειώσουν την αποτελεσματικότητα των φυτικών θεραπειών.

Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του θηλασμού, συνιστάται να αποφεύγετε τη λήψη Αγριοβασιλικού, εκτός αν έχει συνταγογραφηθεί από ειδικό.

Σε περίπτωση εμφάνισης ανεπιθύμητων αντιδράσεων, όπως συμπτώματα αλλεργίας, γαστρεντερικά ή πεπτικά προβλήματα, διακόψτε τη λήψη και ζητήστε ιατρική βοήθεια.

Η ιατρική συμβουλή είναι απαραίτητη πριν από την έναρξη λήψης Αγριοβασιλικού, αν πάσχετε από χρόνιες παθήσεις, λαμβάνετε άλλα φάρμακα ή συμπληρώματα, είστε έγκυος ή θηλάζετε.

Επίσης, ζητήστε ιατρική βοήθεια εάν εμφανιστούν ανεπιθύμητες αντιδράσεις, όπως αλλεργικά συμπτώματα, έντονος πόνος, παρατεταμένη γαστρική ενόχληση ή άλλα ασυνήθιστα συμπτώματα.

Αν υποψιάζεστε υπερδοσολογία ή έχετε καταναλώσει κατά λάθος φυτό που μοιάζει με τον Αγριοβασιλικό, συμβουλευτείτε άμεσα γιατρό.

Είναι επικίνδυνος ο Αγριοβασιλικός;

Όχι, εφόσον τηρούνται οι οδηγίες λήψης και δεν γίνεται υπερδοσολογία ή συνδυασμός με ακατάλληλα φάρμακα ή βότανα.

Ποιες είναι οι πιο συχνές παρενέργειες σε περίπτωση υπερδοσολογίας;

Οι πιο συχνές είναι ναυτία, έμετος, διάρροια, πτώση της αρτηριακής πίεσης, ζάλη και ευερεθιστότητα.

Μπορεί να συγχέεται ο Αγριοβασιλικός με άλλα βότανα;

Υπάρχουν μερικά βότανα που μπορεί να προκαλέσουν σύγχυση σε άπειρους συλλέκτες. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται με τα φυτά κάνναβη η γαλακτώδης (Galeopsis tetrahit) και δρυόχορτο (Teucrium chamaedrys), τα οποία περιέχουν τοξικές ουσίες και μπορεί να είναι επικίνδυνα.

Πηγές:

• https://www.researchgate.net/publication/336097380_In_vivo_toxicity_assessment_of_Clinopodium_vulgare_L_water_extract_characterized_by_UHPLC-HRMS

• https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30481570/